همه چیز درباره اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)

افکار ناخواسته و تکراری، احساسات عجیب، حساسیت های بیش از حد و وسواس گونه و رفتارهایی که بیمار احساس می کند باید بارها و بارها آنها را تکرار کند تا به آرامش برسد، از مشخصه های مهم اختلال وسواس فکری-عملی هستند.

بیمار مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی باید رفتارهای وسواس گونه خود را انجام دهد تا از شر افکارش خلاص شود، اما این راحتی موقت است. انجام ندادن روال وسواسی باعث ناراحتی و اضطراب شدید فرد می شود.

وسواس فکری یا OCD چیست؟

انواع وسواس به صورت افکار، تکانه‌ها یا تصاویر مکرر و مداوم در فرد ظاهر می‌شود که باعث ایجاد احساسات پریشان‌کننده مانند اضطراب یا انزجار در او می‌شوند. بسیاری از افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی یا Obsessive Compulsive Disorder (OCD) می‌دانند که افکار، تکانه‌ها یا تصاویر محصول ذهن آنهاست و افراطی یا غیرمنطقی هستند. با این وجود، این افکار مزاحم با منطق یا استدلال قابل حل نیستند.

اکثر مبتلایان به اختلال وسواس جبری سعی می‌کنند، وسواس را نادیده بگیرند یا آنها را سرکوب کنند یا با فکر یا عمل دیگری جبران کنند. وسواس فکری شامل نگرانی افراطی در مورد آلودگی یا آسیب، نیاز به تقارن یا افکار جنسی و مذهبی تابو است. درمان وسواس معمولاً شامل ترکیبی از مشاوره روان‌شناختی، درمان دارویی و تقویت استراتژی‌های مدیریت استرس و تحریک اطمینان می‌شود. این درمان‌ها می‌توانند به کاهش نشانه‌های وسواس کمک کنند و به فرد کمک کنند تا بهبود یابد و به زندگی روزمره خود ادامه دهد.

جبر عملی چیست؟

رفتار جبری، رفتارهای تکراری یا اعمال ذهنی است که فرد در پاسخ به یک وسواس احساس اجباری می کند که آنها را انجام دهد. این اعمال با هدف پیشگیری یا کاهش پریشانی یا وضعیت ترسناک انجام می شود. در شدیدترین موارد، تکرار مداوم رفتارها ممکن است تمام روز بیمار را پر کند و این مانع داشتن یک زندگی عادی می شود.

وجود احساس غم و ناراحتی در بیمار نشان می دهد که او از غیرمنطقی بودن رفتارهایش خبر دارد. هر چند انجام رفتارهای جبری باعث رفع نگرانی موقت در فرد می شود، اما افکار وسواس گونه دوباره در یک چرخه تکرار می شوند.

آمارهایی در مورد اختلال وسواس فکری-عملی:

وسواس عملی اغلب بین 7 تا 12 سالگی شروع می شود. در واقع بیش از نیمی از بزرگسالانی که به این اختلال مبتلا هستند، اعلام کرده اند که علائم آنها از کودکی شروع شده بود.

این اختلال در کودکی در پسران بیشتر از دختران دیده می شود، اما در جوانی نرخ ابتلا به آن در زنان کمی بیشتر از مردان است.

در بلاگ سیمیاروم درباره وسواس در کودکان بیشتر بخوانید

علائم اختلال وسواس فکری (OCD) با گذشت زمان تغییر می کنند. برای مثال، این اختلال در کودکان به شکل اصرار به شستن دست ها دیده می شود، اما با افزایش سن کودک شدت و وسعت رفتارها بیشتر می شود و به بررسی و چک کردن های مداوم می رسد.

این اختلال در 1 تا 3 درصد از کودکان و بزرگسالان دیده می شود.

داشتن سابقه خانوادگی ریسک ابتلا به آن را در فرد افزایش می دهد. هر چه نسبت بیمار نزدیک تر باشد، ریسک ابتلا به آن در یک شخص بیشتر است (منبع).

انواع وسواسی‌ها:

شستشوگرها:

از آلودگی می ترسند و دائما در حال شستشوی همه چیز، حتی وسایل برقی، هستند.

وارسی‎کن ها:

برای پیشگیری از خطر، همیشه و بارها همه چیز را چک می کنند (خاموش بودن گاز، بسته بودن درها).

شک کننده ها:

می ترسند که چیزی درست نباشد یا اتفاق بدی بیافتد و آنها به خاطرش تنبیه شوند.

شمارش گرها و نظم دهنده ها:

دائما به دنبال نظم و ترتیب دادن هستند. در مورد برخی رنگ ها، اعداد و ترتیبات اعتقادات خرافی دارند.

احتکار کننده ها:

اگر چیزی را دور بریزند، احساس بدی پیدا می کنند. مبتلایان به اختلال وسواس فکری-عملی هر چیزی را که حتی از آن استفاده نمی کنند یا نیازی به آن ندارند، جمع می کنند. از برخی اختلالات مانند افسردگی، PTSD، خرید وسواسی، دزدی بیمارگونه، ADHD، پوست کنی و اختلال تیک نیز رنج می برند.

شما میتوانید با انجام تست وسواس مادزلی از وضعیت خود بیشتر آگاه شوید.

علائم و نشانه های اختلال وسواس فکری-عملی:

نشانه های این بیماری در چند دسته تقسیم می شوند:

علائم وسواس فکری:

• من مسئول آن اتفاق هستم
• اگر مریض شوم چه؟
• نکند مریض باشم و ندانم، و وقتی به پدر و مادرم دست می زنم، آنها را مریض کنم.
• اگر در امتحان نمره خوبی نگیرم، آینده ام خراب می شود.
• از بی خبری متنفرم.
• تقارن و نظم
• تمرکز بیش از حد بر امور دینی و عقاید اخلاقی
• باورهای خرافی و توجه به خوش شانسی و بدشانسی

نشانه‌های جسمی:

• دل درد
• سرگیجه
• تپش قلب
• تنفس کوتاه
• گرفتگی عضلات
• تنگی نفس

نشانه‌ها در احساسات:

• اضطراب
• ترس
• غم
• خشم
• شرم
• گناه

علائم رفتارهای جبری:

• خرید بیش از حد وسایل و محصولات بهداشتی
• شستشوی مداوم دست ها برای انجام دادن کارها و غذا پختن
• حمام کردن افراطی
• شمارش مداوم
• نظم بخشیدن به اشیا به شکل خاص (تقارن یا ترتیب خاص)
• تکرار کلمات زیر لب
• شک نسبت به درست انجام دادن کارها
• بررسی چندباره اطرافیان برای اطمینان از سلامت آنها
• پرهیز از لمس کردن اشیا، دستگیره ها، و غیره

بیمار نسبت به چه مواردی حساس است و وسواس دارد؟

معمولا بیماران مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی در موارد و حوزه های زیر دچار مشکل هستند:

• عملکرد ورزشی و تحصیلی
• نمرات
• وقت شناسی
• تمرکز و سازمان دهی
• دوستی
• زمان غذا خوردن
• وقت خواب
• بهداشت

کدام رفتارها وسواس نیست؟

هر کسی که دارای رفتارها، عادات و آیین هایی خاصی برای انجام یک کار است، دچار اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) نیست. برای آنکه این اختلال به یک نفر اطلاق شود، ملاک های زیر لازم است:

• فرد قادر به کنترل رفتار و افکار خود نیست، حتی با وجودی که می داند افراطی و غیر ضروری هستند.
• حداقل چند ساعت از روز خود را به خاطر این رفتارها و افکار از دست می دهد.
• از انجام رفتارهایش لذت نمی برد، بلکه تنها یک آرامش موقت را احساس می کند.
• به دلیل افکار و رفتارهایش، در زندگی شخصی اش دچار مشکلات فراوان می شود.

وسواس فکری در چه سنی شروع می شود؟

این اختلال می تواند در هر سنی از قبل از رفتن به مدرسه تا نوجوانی شروع شود. هر چند اختلال وسواس را می توان در هر سنی دید، اما عموما در دو دوره سنی برای اولین بار ظاهر می شود:

• بین 8 تا 12 سالگی
• اواخر سال های نوجوانی و اوایل جوانی

در بلاگ سیمیاروم با وسواس فکری در نوجوانان بیشتر آشنا شوید

علت ابتلا به اختلال وسواس فکری-عملی چیست؟

روانشناس علت دقیق ابتلا به این اختلال را نمی دانند. عوامل زیادی ممکن است در آن نقش داشته باشند از جمله آسیب به سر، عفونت و عملکرد غیرطبیعی برخی بخش های مغز و میزان ترشح سروتونین. به نظر می رسد، ژن ها (سابقه خانوادگی) در آن نقش مهمی بازی می کند.

وجود سابقه آزار جسمی یا جنسی نیز عامل خطرساز مهم دیگر برای این اختلال است. داشتن سابقه حوادث استرس زا در زندگی نیز می تواند باعث شدت گرفتن واکنش های فرد نسبت به موضوعات مختلف شود. گاهی هم علت وسواس، بر اثر عادت های رفتاری است که با گذشت زمان، آموخته و در درون فرد نهادینه می شود.

در بلاگ سیمیاروم بخوانید: وسواس تقارن چیست؟

آیا وسواس ارثی است؟

تحقیقات نشان می دهد که اختلال وسواس فکری-عملی در خانواده ها دیده می شود. به نظر می رسد ژن ها تا حدودی مسئول ایجاد این اختلال هستند. هیچ کس واقعاً نمی داند چه عواملی دیگری ممکن است در این اختلال دخیل باشند، چه بسا بیماری یا حتی استرس های زندگی معمولی که ممکن است باعث فعالیت ژن های مرتبط با علائم اختلال وسواس جبری شود.

برخی از متخصصان فکر می کنند که وسواس در کودکی با وسواس بزرگسالی متفاوت است. به عنوان مثال، یک بررسی اخیر از مطالعات بر روی دوقلوها نشان داده است که نقش ژن ها در OCD دوران کودکی (65-45٪) در مقایسه با OCD در بزرگسالی (47- 27٪) بیشتر است.

اختلالات روانی همراه با اختلال وسواس جبری

برخی از اختلالات روانی در این بیماران رایج است.در واقع این بیماران در اغلب موارد دچار حداقل یک بیماری روانی دیگر نیز هستند. یک روانشناس حرفه ای می تواند درمان های مناسب را برای این اختلالات ارائه دهد.

این اختلالات عبارتند از:

• اختلالات اضطرابی
• افسردگی عمده
• دوقطبی
• بیش فعالی-نقص توجه
• اختلالات خوردن
• طیف اوتیسم
• سندرم تیک/تورت

برخی از اختلالات نیز با این اختلال دارای مشابهت هایی هستند و در راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی تحت عنوان اختلال وسواس فکری-عملی و اختلالات مرتبط طبقه بندی شده اند. این اختلالات باید توسط درمانگر حرفه ای درمان شوند:

• اختلال بدریخت انگاری بدن
• وسواس احتکار
• اختلال موکنی
• پوست کنی
• و دیگر اختلالات رفتار تکراری متمرکز بر بدن مانند جویدن ناخن، جویدن پوست لب و حسادت وسواس گونه

تشخیص اختلال وسواس فکری

درمانگر از سه فاکتور برای تشخیص کمک می گیرد:

• فرد دارای افکار وسواس گونه است.
• رفتارهای اجباری از خود نشان می دهد.
• افکار و رفتارهای وسواس گونه زمان زیادی از روز او را به خود اختصاص می دهند و مانع از داشتن یک زندگی عادی، عملکرد تحصیلی و شغلی مناسب و ارتباطات اجتماعی می شود.

برای تایید تشخیص از آزمایش خون برای بررسی عملکرد تیروئید و غربال گری الکل و مواد مخدر استفاده می شود. سپس، ارزیابی روانشناختی انجام می گیرد که شامل بحث درباره افکار، احساسات، علائم و الگوهای رفتاری فرد است. در آخر، استفاده از پرسشنامه و راهنمای تشخیص اختلالات روانی نیز به کار گرفته می شود.

خودیاری در درمان اختلال وسواس فکری-عملی

علاوه بر روش های درمان تخصصی که در ادامه به معرفی آنها می پردازیم، بیمار نیز خود باید با استفاده از تکنیک ها و اصول خودیاری به تسریع روند بهبودی کمک کند.

محرک ها را بشناسید:

چه چیزی است که باعث می شود افکار و رفتارهای وسواس گونه شما شروع شوند؟ لیستی از تجارب خود در طول روز تهیه کنید و شدت ترس و اضطرابتان را بر اساس هر موقعیت تعیین کنید.

به عنوان مثال، اگر از آلوده شدن با میکروب ها می ترسید، لمس نرده در مرکز خرید می تواند شدت ترس 3 را ایجاد کند، در حالی که تماس با کف دستشویی عمومی ممکن است عدد 10 ایجاد کند و به 15 دقیقه شستشوی دست نیاز دارد تا راحت شوید.

در بلاگ سیمیروم بیشتر بخوانید: درمان وسواس شستشو چیست؟

پیگیری محرک ها می تواند به شما در پیش بینی خواسته هایتان کمک کند.

به عنوان مثال، اگر رفتار اجباری شما شامل بررسی چند باره قفل بودن درها، پنجره های بسته شده یا خاموش بودن وسایل است، سعی کنید همان مرتبه اول درب را با دقت و توجه بیشتری قفل کرده یا وسایل را خاموش کنید.

یک تصویر ذهنی محکم ایجاد کنید و سپس به خود بگویید، «پنجره اکنون بسته است» یا «می توانم ببینم که اجاق خاموش شده است.»

بدین ترتیب، با احساس اجبار برای چک کردن دوباره به خودتان می گویید که یک فکر وسواسی است.

در برابر اجبارهای ناشی از اختلال وسواس فکری-عملی مقاومت کنید

به نظر می رسد پرهیز از موقعیت هایی که باعث افکار وسواسی می شود، انتخاب خوبی باشد. اما هر چه بیشتر از این موقعیت ها دوری کنید، احساس ترس و اضطراب شما بیشتر می شود.

برعکس با تکرار قرار دادن خود در برابر محرک های OCD، می توانید مقاومت در برابر آنها را یاد بگیرید.

برای مثال، اگر دست هایتان را زیاد می شویید، می توانید دسته در دستشویی عمومی را لمس کنید و بعد در برابر شستشوی دست هایتان مقاومت کنید. اگر در برابر اضطراب مقاومت کنید، کم کم از آن خلاص می شوید.

افکار وسواسی را به چالش بکشید:

هر کسی هر از گاهی دچار افکار و نگرانی می شود. اما در افراد وسواسی این افکار بیشتر از حد معمول است.

افکار وسواس گونه خود را روی کاغذی یادداشت کنید.

زمانی را در طول روز انتخاب کنید، مثلا ده دقیقه و در این مدت تمام افکار و فشارهای روانی منفی خود را یادداشت کنید.

وقتی افکار منفی به ذهنتان هجوم می آورند به آنها واکنش نشان ندهید. تنها آنها را یادداشت کنید و چند نفس عمیق بکشید.

سعی کنید خود را به کار دیگری مثل گوش کردن موسیقی سرگرم کنید تا این افکار از ذهنتان بروند.

درخواست کمک کنید:

 وقتی احساس تنهایی و نیاز می کنید، اختلال وسواس فکری-عملی بدتر می شود. بنابراین داشتن یک شبکه حمایتی اهمیت دارد.

هرچه بیشتر با اطرافیان خود رابطه داشته باشید، احساس آسیب پذیری کمتری خواهید داشت.

وسواس باعث انزوای بیمار می شود. لازم است که شما این تنهایی را شکست دهید.

با یکی از نزدیکانتان در مورد نگرانی و وسواس هایتان حرف بزنید و به آنها توضیح دهید که دلیل رفتارهایتان چیست.

شرکت در گروه های حمایتی درمانی نیز برای شما اهمیت دارد.

استرستان را مدیریت کنید:

هر چند استرس باعث اختلال وسواس فکری عملی نمی شود، اما می تواند علائم آن را تشدید کند. ورزش و ارتباط با دیگران دو روش برای آرام شدن شماست.

تکنیک های آرام بخشی، مدیتیشن، یوگا، تنفس عمیف و دیگر تکنیک ها را تمرین کنید تا سطح استرستان کم شود.

سبک زندگی سالمی را انتخاب کنید:

• حداقل پنج روز در هفته و به مدت 30 دقیقه در روز ورزش کنید.
• به انداز کافی بخوابید.
• از مصرف الکل و نیکوتین خودداری کنید.

روش‌های مقابله با وسواس فکری-عملی (OCD)

OCD به طور معمول با دارو، روان درمانی یا ترکیبی از هر دو درمان می شود. اگر چه بیشتر بیماران وسواسی به درمان پاسخ می دهند، اما برخی از بیماران همچنان دچار علائم خواهند بود.

دارو درمانی:

مهار کننده های بازجذب سروتونین (SRIs) و مهار کننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) برای کمک به کاهش علائم اختلال وسواس فکری-عملی مورد استفاده قرار می گیرند. نمونه هایی از داروهایی که اثربخشی آنها در بزرگسالان و کودکان مبتلا به OCD اثبات شده اند عبارتند از: کلومیفامین ( clomipramine) و چندین نوع جدید از مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)، از جمله:

• فلوکستین (fluoxetine)
• فلووکسامین (fluvoxamine)
• سرترالین (sertraline)

برای درمان اختلال وسواس فکری عملی، به دوز بالاتری از SRI نسبت به افسردگی نیاز است و اثربخشی آن ممکن است 8 تا 12 هفته طول بکشد، اما بهبودی در برخی از بیماران سریع تر است.

در بلاگ سیمیاروم درباره شیوه رفتار با فرد وسواسی بیشتر بخوانید

اگر دارویی برای شما تجویز شده است:

با پزشک یا داروساز خود صحبت کنید تا کاملا از خطرات و مزایای داروهایی که مصرف می کنید مطمئن شوید.

قبل از مشورت کردن با پزشک خود، مصرف دارو را متوقف نکنید. قطع ناگهانی مصرف یک دارو ممکن است منجر به عود یا بدتر شدن علائم اختلاس وسواس فکری-عملی شود. اثرات ناراحت کننده یا بالقوه خطرناک دیگری نیز برای قطع مصرف دارو مورد انتظار است.

هر گونه نگرانی درباره عوارض جانبی دارو را به پزشک خود گزارش دهید. ممکن است به تغییر دوز دارو یا تغییر داروی مصرفی نیاز داشته باشید.

داروهای دیگری نیز در درمان OCD مورد استفاده قرار گرفته اند، اما برای تایید اثربخشی آنها به تحقیقات بیشتری نیاز است.

روان درمانی:

این روش می تواند درمان موثری برای بزرگسالان و کودکان مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی باشد. تحقیقات نشان می دهد که انواع خاصی از روان درمانی، از جمله رفتار درمانی شناختی (CBT) و سایر درمان های مرتبط (مانند آموزش معکوس سازی عادت (habit reversal training) می توانند در بسیاری از افراد به اندازه دارو موثر باشد.

همچنین تحقیقات نشان می دهند که نوع خاصی از CBT تحت عنوان تکنیک مواجهه و پیشگیری از پاسخ (EX / RP) در کاهش رفتارهای اجباری در اختلال وسواس فکری-عملی حتی در افرادی که به داروهای SRI پاسخ نداده اند، موثر است. برای بسیاری از بیماران EX / RP زمانی به عنوان گزینه درمانی مکمل در نظر گرفته می شود که داروهای SRI یا SSRI در درمان نشانه های OCD موفق نبوده اند.

مواجهه درمانی:

روبه رو شدن با محرک و پیشگیری از واکنش، شامل مواجهه‌ مکرر با منبع وسواس فکری می شود. سپس از بیمار خواسته می شود از آن رفتار وسواس گونه که معمولا انجام می داد، اجتناب کند تا اضطرابش کاهش یابد.

برای نمونه، اگر وسواس بیمار شستن مکرر دست‌ها است، شاید درمانگر از او بخواهد دستگیره درب دستشویی را لمس کند و سپس او را از شستن دست هایش منع کند. پس از مدتی مقاومت، میل بیمار به شستن دست هایش از بین می رود.

با روش مواجهه و پیشگیری از واکنش، می توان دوباره مغز را به شکلی آموزش داد که وقوع نشانه های اختلال وسواس فکری-عملی را برای همیشه کاهش دااد.

شناخت درمانی:

این روش در اختلال وسواس فکری-عملی بر افکار مصیبت بار و احساسات منفی تمرکز دارد. بخش بزرگی از شناخت درمانی برای OCD، شیوه های سالم و مؤثر واکنش به افکار وسواس گونه را بدون متوسل شدن به وسواس عملی، آموزش می دهد.

نتیجه گیری

بسیاری از بیماران سال ها اسیر دست وسواس های خود هستند و پنجره های طلایی پیشرفت را در زندگی خود می بندند. اختلال وسواس جبری با به دست گرفتن کنترل افکار و رفتار فرد از بیمار کسی را می سازد که حتی خودش هم آن را دوست ندارد، اما چاره ای به جز اطاعت از دستورات این هیولای زورگو ندارد.

بسیاری از بیماران اعتراف می کنند که خود می دانند رفتارهای افراطی و غلطی دارند و حتی با رفتارهایشان بارها به عزیزانشان آسیب زده اند، اما نمی توانند در برابر نیاز به تبعیت از وسواس های خود غلبه کنند.

مادری را می شناسم که ساعت های زیادی از روزش را در حمام به سر می برد و آنجا را با انواع شوینده ها می شست. در این میان، فرزند بی گناهش هم باید ساعت ها ماندن در حمام، تنفس در هوای بخار گرفته و تماس با مواد شوینده را تحمل می کرد.

حتی صدای گریه های کودک نیز نمی توانست مادر را از ادامه شستشو منصرف کند. این رفتار تا جایی ادامه می یافت که هر دو خسته، کبود و بی حال از حمام بیرون می آمدند. برای درمان وسواس مشاوران سیمیاروم هر جا که هستید، در دسترس شما هستند.

شما، به عنوان یک بیمار مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی تا کجا می خواهید اسیر دست این دیکتاتور زورگو باشید؟ وسواس هایتان تا به حال چه فرصت هایی را از شما گرفته و چه اثرات بدی را در زندگیتان به جا گذاشته است؟ آیا تلاش برای درمان ساده تر از این زندگی پر از افکار و رفتار وسواسی نیست؟

منابع:

psychiatry

medlineplus