تله های شخصیتی چیست؟
طرحواره درمانی یکی از روشهای درمان روان‌شناختی یکپارچه است که ترکیبی از روشهای مختلف درمان از جمله رفتاردرمانی شناختی به شمار می‌رود. هدف آن به چالش کشیدن و اصلاح برخی از عمیق‌ترین باورهای ناسازگارانه‌ای است که در مورد خود و جهان داریم و به تله های شخصیتی شناخته می‌شوند.
تله های شخصیتی چه هستند؟
طرحواره یا تله های شخصیتی اعتقاداتی هستند که نسبت به خود داریم و عکس‌العمل‌های عادی ما نسبت به تجربیاتی به شمار می‌روند که در نخستین سال‌های عمرمان شکل گرفته و با آنها بزرگ شده‌ایم. این تله ها آن‌قدر در وجود ما نهادینه شده‌اند که هرگز آنها را زیر سؤال نمی‌بریم و اغلب حتی از وجود آنها کاملاً آگاهی نداریم.
جفری یانگ، بنیان‌گذار آمریکایی موسسه طرحواره درمانی، در کتابی با عنوان زندگی خود را دوباره بیافرینید، این روش درمانی را شرح داده است. وی در این کتاب انواع تله های شخصیت را شرح داده است.
درمان تله های شخصیتی
از آنجا که این طرحواره ها یا تله های زندگی کاملاً در ما نهفته هستند و ازآنجاکه ناخودآگاه به آنها چسبیده‌ایم، می‌توانند در برابر درمان یا تغییر مقاومت زیادی داشته باشند. درمانگران طرحواره‌های ناسازگار اولیه و خاص را شناسایی می‌کنند که منجر به شکل‌گیری افکار ما در مورد وقایع، روابط و تجربیات بعدی و واکنش ما نسبت به آنها میشود. این افکار مانع آن می‌شوند که به اهدافمان دست یابیم و یک زندگی لذتبخش را تجربه کنیم. همچنین، ممکن است به روابط ما با دوستان، همکاران و افرادی که دوستشان داریم آسیب برساند.
تله های شخصیتی ادامه پیدا می‌کنند، زیرا مانع مواجهه با عمیق‌ترین احساسات ما می‌شوند. به عنوان مثال، فرض کنید به عنوان واکنشی نسبت به محرومیت عاطفی (شاید از سمت مادر یا یک شخص مهم دیگر) دچار تله محرومیت هیجانی شده است. این تله شما را به این باور می‌رساند که شایسته عشق نیستید. بنابراین ممکن است با دور کردن ناخودآگاه مردم – از جمله افرادی که در حقیقت می‌توانند این نیاز را برآورده کنند – خود را در برابر این احساس آسیب‌رسان محافظت کنید.
در تحقیقات روان‌شناختی، هجده طرحواره جداگانه شناسایی شده است که درمانگر و مراجع در طی پروسه درمان تلاش می‌کنند که آنها را شناسایی و درمان کنند. بیشتر افرادی که وارد این شکل از درمان می‌شوند، بیش از یک طرحواره خواهند داشت و به نظر می رسد برخی از طرحواره ها به صورت “مشارکتی” کار می‌کنند، که هر یک اثرات دیگری را تقویت می‌کنند.
به‌طور معمول، نتایج طرحواره درمانی نسبت به سایر روشهای درمانی مانند رفتاردرمانی شناختی (CBT) یا درمان پذیرش و تعهد (ACT) ماندگاری بیشتری دارد. مراجعانی که از یک نوع روش درمانی موفقیتی کسب نکرده‌اند و یا نتایج آنها کوتاه‌مدت بوده است، ممکن است یک دوره طرحواره درمانی برای درمان تله های شخصیتی متناسب با نیازهای آنها باشد.
طرحواره درمانی چگونه کار می‌کند؟
بخش اول طرحواره درمانی به دنبال شناسایی تله های شخصیتی فعال در زندگی مراجع است. درمانگر برای این مرحله از تکنیک پرسش و پاسخ یا پرسشنامه کتبی استفاده می‌کند. مرحله بعدی کار کردن بر روی طرحواره ها و تأثیر آنها بر زندگی فرد است.
بخش سوم درمان، کشف نحوه جایگزینی افکار و اعمال منفی با افکار و عواملی است که نتیجه عاطفی و رفتاری متفاوت و رضایت‌بخش‌تری دارند.
مانند همه درمان‌ها، این مراحل نیز به‌طور کامل خطی یا ترتیبی نیستند. ممکن است قدم‌هایی به جلو و قدم‌هایی به عقب رخ دهد. این امر برای بازنگری در استراتژی‌ها و شاید تغییر آنها انجام میشود.
انواع تله های شخصیتی
تله رهاشدگی
احساس عدم ثبات یا عدم اطمینان ادراک‌شده نسبت به افرادی که از شخص مراقبت می‌کنند. شخص احساس می‌کند که افراد مهم در زندگی وی قادر به ارائه حمایت عاطفی، ارتباط، قدرت یا محافظت عملی نخواهند بود زیرا از نظر عاطفی ناپایدار و غیرقابل‌پیش‌بینی هستند (به عنوان مثال، فوران خشم)، قابل‌اعتماد نیستند یا به‌طور نامنظم در زندگی شخص حضور دارند، ممکن است بمیرند یا شخص به را به خاطر کس دیگری رها کنند.
تله بی‌اعتمادی/بدرفتاری
شخص بر این باور است که دیگران به او صدمه می‌زنند، از او سوءاستفاده می‌کنند، تحقیرش می‌کنند، خیانت می‌کنند، دروغ می‌گویند، و آزارش می‌دهند. معمولاً این تصور را دارد که آسیب عمدی است یا نتیجه سهل‌انگاری غیرموجه و شدید است. ممکن است این حس را داشته باشد که همیشه فریب‌خورده یا به سهمش نرسیده است. معمولاً این تله باعث میشود که شخص در روابط عاطفی و فردی خود دچار مشکل شود و برچسب خیانت‌کار به همسرش و دیگران بزند.
تله محرومیت هیجانی
از تله های شخصیتی است که بر اساس آن بیمار انتظار دارد که میلش برای دستیابی به میزان معمول از حمایت عاطفی توسط دیگران برآورده نشود. سه شکل عمده محرومیت عبارتند از:
الف – محرومیت از پرورش: عدم توجه، عاطفه، گرما در رابطه یا همراهی.
ب- محرومیت از همدلی: عدم درک، گوش دادن، خودافشایی یا اشتراک متقابل احساسات از سوی دیگران.
ج- محرومیت از حفاظت: عدم وجود قدرت، جهت، یا هدایت دیگران.
تله نقص و شرم
شخص احساس می‌کند که دارای نقص است، بد، ناخواسته، فرومایه یا بی‌اعتبار است. همچنین، احساس می‌کند امنیت او در صورت قرار گرفتن در معرض خطر برای دیگران مهم نیست. شخص دچار حساسیت بیش‌ازحد به انتقاد، طرد و سرزنش است. در جمع اطرافیان می‌ترسد که مقایسه شود و احساس عدم امنیت دارد. همچنین، در ارتباط با دیگران از نقص‌هایی که در خود می‌بیند شرمگین است (به عنوان مثال، خودخواهی، انگیزه‌های عصبانیت، تمایلات جنسی غیرقابل‌قبول، ظاهر جسمی نامطلوب، ناجور بودن اجتماعی)
تله انزوای اجتماعی
بیمار احساس می‌کند که از بقیه جهان، افراد، گروه‌ها و جوامع جدا افتاده است. از تله های شخصیتی است که بیشتر در کسانی دیده میشود که عضو اقلیت‌های مذهبی، خانواده‌های مشهور، بسیار باهوش، بسیار زیبا یا بسیار زشت، یا کسانی درگیر بیماری‌های خاص هستند، یا در افرادی دیده میشود به طبقات بالای اجتماعی یا طبقات محروم تعلق دارند. ممکن است فردی که دارای تله انزوای اجتماعی است در دوران کودکی به دلیل تفاوت‌هایش از گروه هم‌بازی و دوستانش طرد شده باشد و یا مورد تمسخر و توهین قرار گرفته باشد. این تله در خانواده مهاجران و خانواده‌هایی که با همسایه‌ها و مردم شهر خود متفاوت هستند، بیشتر دیده میشود.
تله وابستگی/بی‌کفایتی
شخص باور دارد که برای مواجهه با مشکلات زندگی و مسئولیت‌هایی که به او محول شده است (به عنوان مثال مراقبت از خود، حل مشکلات روزمره، قضاوت، مقابله با کارهای جدید، تصمیم‌گیری مناسب) شایسته نیست و نمی‌تواند کارها را به خوبی انجام دهد. شخص اغلب درمانده به نظر می رسد.
تله آسیب‌پذیری
شخص دچار ترس اغراق‌آمیز از احساس وقوع قریب‌الوقوع یک فاجعه در هرلحظه است که قادر به جلوگیری از آن نیست. جز تله های شخصیتی به شمار می‌رود که در آن ترس در یک یا چند مورد زیر متمرکز است: (الف) فجایع پزشکی: به عنوان مثال، حملات قلبی، ایدز ؛ (ب) فاجعه‌های عاطفی: به عنوان مثال، دیوانه شدن (C) فاجعه‌های خارجی: به عنوان مثال، سقوط آسانسور، قربانی یک مجرم شدن، سقوط هواپیما، زمین‌لرزه.
تله خویشتن تحول‌نیافته
درگیری عاطفی و نزدیکی بیش‌ازحد با یک یا چند فرد قابل‌توجه دیگر (غالباً والدین)، به بهای عدم رشد عادی اجتماعی. شخص این احساس را دارد که بدون دریافت حمایت مداوم از سوی دیگری، نمی‌تواند از عهده مسئولیت‌های خود برآید یا حتی زنده بماند. همچنین، شخص احساس بی‌کفایتی هویت می‌کند. این تله بیشتر در غالب احساس خلأ، فقدان هدف، و زیر سؤال بردن ماهیت وجود خود همراه است.
تله شکست
یکی از تله های شخصیتی رایج است که بااحساس عدم موفقیت، ناگزیر بودن شکست در همه امور و ضعیف بودن نسبت به همسالان خود همراه است. شخص احساس می‌کند احمق، به‌دردنخور، بی‌استعداد و بی‌توجه است و در زندگی هیچ‌وقت به‌اندازه دیگران موفق نبوده است.
تله استحقاق و بزرگ‌منشی
از دیگر تله های شخصیتی است که فرد باور دارد نسبت به دیگران دارای حقوق و امتیازات ویژه‌ای است و نباید پایبند هیچ قانونی باشد چراکه از دیگران برتر است. بیمار اصرار دارد که باید هر چه می‌خواهد به دست آورد، فارغ از آنکه چقدر خواسته‌اش معقول و منطقی است یا حتی با چه هزینه‌ای برای دیگران همراه است. اغلب شامل رقابت‌های شدید یا تسلط یافتن بر دیگران میشود. بیمار بدون همدلی یا نگرانی برای دیگران، رفتار آنان را کنترل می‌کند تا به خواسته‌های خود برسد.
تله خویشتن‌داری/خودانضباطی ناکافی
ناتوانی یا عدم تمایل به یادگیری خویشتن‌داری و تحمل ناامیدی برای رسیدن به اهداف شخصی خود. فردی که چنین طرحواره ای دارد، درد را تحمل نمی‌کند، از مسئولیت‌پذیری گریزان است، به هر قیمتی که شده از تعارض جلوگیری می‌کند و زیاد به خودش سخت نمیگیرد این عوامل باعث میشود از رضایت شخصی، تعهد و انسجام شخصیتی چنین فردی جلوگیری شود. رفتارهای معمول این بیماران شامل تکانشگری، حواسپرتی، آشفتگی، بی میلی در پشتکار برای انجام تکالیف ملال آور و روزمره، بیان شدید هیجان و اغراق در مسئله، بروز رفتار نمایشگری، عادت در تاخیر و بی ثباتی میشود.
تله اطاعت
مشخصه یکی دیگر از تله های شخصیتی عبارتست از تسلیم بیش‌ازحد نسبت به کنترل شدن توسط دیگران معمولاً برای پرهیز از خشم آنها و طرد شدن. دو نوع از تله اطاعت عبارتند از:
تسلیم نیازها: سرکوب کردن امیال، تصمیمات و ترجیحات
تسلیم عواطف: سرکوب ابراز عاطفی به‌ویژه خشم.
شخص احساس می‌کند که نیازها و عقاید وی برای دیگران مهم نیستند و ازاین‌رو، دائماً در برابر دیگران تسلیم میشود و خود را سرکوب می‌کند.
تله ایثار
شخص به‌طور افراطی تلاش می‌کند نیازهای دیگران را برآورده کند، حتی به بهای آزار دادن و قربانی کردن خود. دلیل عمده آن پرهیز از ایجاد درد برای دیگران و جلوگیری از حس گناه ناشی احساس خودخواه بودن است. گاهی دیده میشود شخصی که دچار این مورد در فهرست تله های شخصیتی است، نسبت به افرادی که باید دائماً نیاز آنان را رفع کند، احساس خشم دارد و حس می‌کند نیازهایش برای دیگران مهم نیست.
تله پذیرش‌جویی/توجه‌طلبی
از تله های شخصیتی است که شخص نیاز به جلب‌توجه، تائید و توجه زیاد از سوی دیگران دارد. درواقع، عزت‌نفس و امنیت شخص به واکنش دیگران بستگی دارد. نیاز شدید به دریافت توجه و تائید دیگران اغلب به تصمیمات و رفتارهایی در زندگی شخص منجر میشود که پس از مدتی موجب نارضایتی و دوری وی از هویت خویش میشود.
تمرکز مداوم و افراطی بر جنبه‌های منفی زندگی (درد، مرگ، فقدان، ناامیدی، اختلاف، گناه، خشم، مشکلات و غیره) در عین نادیده گرفتن یا کوچک شمردن جنبه‌های مثبت زندگی. شخصی که در بین تله های زندگی به این تله مبتلا باشد، انتظارات اغراق‌شده‌ای از زندگی، کار و روابط فردی دارد و حتی وقتی همه‌چیز خوب است، انتظار دارد که بالاخره درجایی همه‌چیز از هم بپاشد. ازآنجاکه شخص بر جنبه‌های منفی تمرکز دارد، نگرانی، شکایت و تردید جز رفتارهای شایع او به شمار می‌روند.
تله بازداری هیجانی
این تله با تله محرومیت هیجانی متفاوت است. این افراد هیجان و عواطف خود را نشان نمی‌دهند. محبت و دلسوزی از خود نشان نمی‌دهند و حتی خشم خود را نیز سرکوب می‌کنند. این می‌تواند به دلیل ترس از دست دادن کنترل، آسیب زدن به دیگران، پرهیز از برچسب عصبی بودن و ناتوانی در بیان احساسات باشد. معمولاً افرادی که در خانواده‌های بسیار سخت‌گیر رشد کرده‌اند که اجازه بیان احساسات خود را نداشته‌اند در این تله گیر می‌کنند.
تله معیارهای سخت‌گیرانه
جز تله های شخصیتی است که به‌طور آزاردهنده باعث کمال‌گرایی بیمار میشود. این افراد سختگیری زیادی نسبت به خود و دیگران دارند و کوچک‌ترین خطا، نقص یا ناهماهنگی را تحمل نمی‌کنند. اغلب از دست دیگران ناراحت می‌شوند، رقابت‌طلب هستند و در انجام کارها دچار استرس می‌شوند.
تله تنبیه
بیمار در تنبیه دیگران هیچ‌گونه رحمی ندارد و اعتقاد دارد تنبیه تنها روش برای جلوگیری از اشتباه مجدد است. این تنبیه می‌تواند در مورد خود یا دیگران باشد. برای آنان هیچ عذری قابل‌پذیرش نیست و هیچ‌گونه رحم و بخششی ندارند.
طرحواره‌ها یا تله های شخصیتی به باورهای نهادینه‌شده در روان و رفتار فرد تبدیل شده‌اند و زندگی، روابط و رفتارهای بیمار را تحت تأثیر قرار می‌دهند. مشاوره آنلاین نیز می‌تواند به‌اندازه مشاوره حضوری در طرحواره درمانی مؤثر باشد. کار کردن با یک طرحواره درمانگر، الگوهای نادرست نگاه کردن و تحلیل مسائل زندگی را مشخص می‌کند. بیمار بااحساسات واقعی خود در تماس قرار می‌گیرد، روشهای سالم‌تر عملکرد را فرامی‌گیرد و تلاش می‌کند نیازهای عاطفی خود را به شکلی سالم‌تر و درست‌تر برطرف کند. چنانچه نیاز به رزرو وقت مشاوره دارید با ما تماس بگیرید و نیز نظر و پیشنهاد خود را در مورد طرحواره درمانی و طرحواره‌ها با ما در میان بگذارید.
نظر خود را درباره این متن با دیگران در میان بگذارید