روان شناسی کودک نقش مهمی را در جامعه امروزی دارد. و متخصیین این حوزه برای کمک به کودکان در مشکلات رشد، مراحل مهم زندگی و درک بهتر ذهن، روان و بدن آنها آموزش دیده است. روان شناسی کودک یکی از شاخه‌های درمان است که بر کودکان خردسال و نوجوانان تمرکز دارد.
این شاخه از روان شناسی تلاش می‌کند که به کودکانی کمک کند که در زندگی خود دچار تروما شده و از محیط مخرب و استرس‌آور اطراف خود دچار آسیب شده‌اند.
بر خلاف تصور عموم کودکان نیز دچار همان مشکلاتی می‌شوند که بزرگسالان در زندگی با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. برخی از این مشکلات رایج عبارتند از اضطراب، افسردگی و اندوه. هدف از مشاوره کودک شکستن این مشکلات به بخش‌های قابل مدیریت است، به نحوی که کودک بتواند آنها را بهتر درک کند و با آنها سازگار شود.
روان شناس کودک چه کسی است؟
روان شناس کودک یکی از متخصصان حوزه سلامت روان است که دیدگاه‌های ارزشمندی در مورد رشد عاطفی و اجتماعی کودکان و سلامت روان آنان دارد. لازم به ذکر است که گاهی مشکلات کودک در این حوزه‌ها برای اطرافیان کودک قابل درک نیست. در اینجاست که مشاور کودک وارد شده و به حل مشکلات کمک می‌کند.
این متخصصان تخصص و دانش شناسایی، ارزیابی، تشخیص و درمان طیف وسیعی از مشکلات سلامت روان، مشکلات سازگاری، حوادث و تروما (طلاق، مدرسه جدید، قلدری، سوگواری و غیره) و ناراحتی‌های روانی را دارند.
به طور خاص، روان شناسی کودک تلاش می‌کند وارد ذهن کودک شده و از این طریق دلیل رفتارهای او را بیابد تا به رشد سالم‌تر او کمک کند.
کارکرد روان شناسی کودک چیست؟
مشاوران کودک خدمات زیادی به کودکان آسیب‌پذیر ارائه می‌دهند. آنها تلاش می‌کنند از طریق این خدمات مسائل و مشکلات کودک را حل کرده و او را به سمت یک زندگی مولد و سالم سوق دهند. اما چرا باید از مشاور کمک گرفت؟ بدین دلیل که در بسیاری از کودکان دیده می‌شود که آنان مشکلات و ناراحتی‌های خود را با والدین در میان نمی‌گذارند. این بدان دلیل نیست که کودک والدینش را دوست ندارد، بلکه به این دلیل است که دوست ندارد آنان را ناراحت کند.
بنابراین، هدف مشاور این است که به کودک کمک کند احساسات خود را بهتر درک کند و از ماجرا یا ترومایی که بر او گذشته است درک بهتری پیدا کند. وقتی مسائل و مشکلات کودک درمان و حل نشده باقی می‌ماند، به طور منفی بر آرزوهای تحصیلی و پیشرفت‌های او در زندگی تأثیر می‌گذارد.
از آن مهم‌تر، این تأخیر می‌تواند در بزرگسالی نیز تداوم یابد. تمام کودکان در هر سنی، از نوپا، پیش دبستانی تا نوجوانان می‌توانند از منافع جلسات روان شناسی کودک بهره‌مند شوند.
چه زمانی باید به دکتر روان شناس کودک مراجعه کرد؟
وقتی کودکی دچار ناراحتی روحی، اجتماعی یا عاطفی روانی شده باشد، کنار آمدن با آن برای او سخت است. کودکان نمی‌دانند چطور باید با این شرایط برخورد کنند و دچار سردرگمی می‌شوند. حقیقت این است که بسیاری از کودکان خود از آنچه احساس می‌کنند بی‌خبر هستند. او نمی‌تواند به‌خوبی احساسش را بیان کند. اما مشاور یا روان شناس کودک می‌تواند به او کمک کند که نیاز خود را بیان کند.
بسیاری از کودکان دچار مشکلاتی نظیر اختلال بیش فعالی-نقص توجه، اختلال وسواس جبری، استرس پس از سانحه یا اضطراب فراگیر هستند. بسیار دیده می‌شود که مربیان مدارس یا اطرافیان به والدین توصیه می‌کنند که کودک را برای تشخیص و درمان به جلسات روان شناسی کودک ببرند. چرا؟ چون روان شناس می‌تواند مشکل را ریشه‌یابی کند و تشخیص درستی برای آن بدهد.
به عنوان والد شما چیزی جز سلامت و شادی فرزندتان نمی‌خواهید، اما گاهی شرایط به نحوی پیش می‌رود که شما نمی‌توانید همه چیز را به تنهایی درست کنید، به خصوص وقتی خودتان نیز دچار مسائل و مشکلات روحی و عاطفی شده اید. اینجاست که بهتر است همه چیز را به یک متخصص روانشناسی کودک در این زمینه بسپارید.
روان شناسی کودک چه مسائلی را می‌تواند درمان و حل کند؟
مشاوران کودک طیف وسیعی از مشکلات را حل می‌کنند. برای مثال، کودکی که یک تجربه تلخ را از سر گذرانده است، مانند تروما، از دست دادن یکی از والدین، یکی از عزیزان، خواهر/برادر، خانه و هر چیز دیگری به کمک روانشناسی نیاز دارد.
اساسا روان شناسی کودک تلاش می‌کند مشکلاتی را حل کند که باعث ناراحتی عاطفی و اجتماعی کودک شده‌اند. برخی از دیگر مسائل حل شده توسط مشاوران کودکان عبارتند از:
- طلاق والدین
- زندگی در محیط پر تنش خانه
- شاهد یک واقعه دردناک بودن
- بیماری‌های روانی مانند اضطراب، افسردگی و دیگر اختلالات
- مورد تمسخر و قلدری قرار گرفتن
- آزارهای جنسی، عاطفی یا جسمی
- تغییر محل (مدرسه، خانه، خانواده، شهر یا کشور)
- اعتیاد خانواده
- عادت‌های بد مانند ناخن جویدن
- لجبازی
- پرخاشگری
- دروغگویی
- خجالت کشیدن، کمرویی، کمبود اعتماد به نفس
- اختلال یادگیری
- لکنت زبان
- شب ادراری
آیا فرزندم به مشاوره نیاز دارد؟
وجود برخی نشانه‌ها در رفتارهای فرزندتان نشان می‌دهند که او احتمالاً به مشاوره روان شناسی کودک نیاز دارد. برای مثال، کودکی که تغییر خلق و خو داده است یا ناگهان تأخیر یا پسرفت رشد داشته یا سرکشی می‌کند، به نحوی که برای سن و سال او مناسب نبوده است، به کمک حرفه‌ای نیاز دارد.
برخی از نشانه‌های نیاز به مشاوره کودکان عبارتند از:
- خشم بی‌دلیل
- شب ادراری
- اشکال در سازگاری با محیط یا شرایط جدید
- کابوس‌های شبانه یا اشکال در خواب
- نمرات پایین یا افت تحصیلی
- نگرانی و اضطراب مداوم
- ترک فعالیت‌هایی که پیش از این به آنها علاقه‌مند بود
- از دست دادن اشتها و افت وزن شدید
- انجام رفتارهای تکراری و وسواس گونه مانند دست شستن
- ایده خودکشی یا اقدام به آن
- شنیدن صداهایی که دیگر نمی‌شنوند یا پاسخ دادن به کسی که دیگران نمی‌بینند
- صرف زمان زیاد در تنهایی و تمایل به انزوا
- مصرف مواد مخدر و الکل
- شکایت از دردهای جسمی بدون وجود دلیل پزشکی و عدم اثبات در معاینات
- خودزنی
انواع درمان‌های به کار رفته در روان شناسی کودک چیست؟
در روان شناسی کودک، بسته به مشکل کودک از روش‌های مختلفی برای رفع آسیب و درمان استفاده می‌شود.
رفتار درمانی شناختی
در روان شناسی کودک، هدف از این روش درمانی کمک به تغییر الگوی افکار منفی و بازسازی آنها در روش تفکر و رفتار مثبت است. بدین ترتیب کودک می‌تواند پاسخ سالم‌تری را نسبت به موضوعات، خود و دنیای اطرافش داشته باشد.
به طور خاص، این روش درمانی سیستم باورهای کودک را به چالش می‌کشد. به او کمک می‌کند که از طریق لنز دقیق‌تر و واقع‌بینانه‌تری به دنیا بنگرد.
رفتار درمانی شناختی با هدف تروما
این روش درمانی کمک می‌کند که کودک از تأثیر تروما بهبود یابد. مشابه روش درمانی قبلی مشاور به کودک کمک می‌کند که به تروما به شکل درست‌تری نگاه کند.
در این روش درمانی تلاش می‌شود تا کودک کنترل بهتری روی فلاش‌بک‌های واقعه داشته باشد و بتواند از استرس یادآوری حادثه خلاص شود.
خانواده درمانی
ورود خانواده به محیط درمان می‌تواند روند پیشرفت درمان را تسریع کند و منجر به تغییرات وسیعی شود چراکه والدین نقش اساسی را در تربیت فرزند خود دارند که در روان شناسی کودک، خانواده درمانی نقش مهمی دارد. میزان درگیری آن ها در فرایند درمانی کودک زیاد است. در خانواده درمانی تمام اعضا یا برخی از آن ها ممکن است به صورت یک گروه خانوادگی تحت درمان قرار گیرند.
گروه درمانی
در این روش کودک یاد می‌گیرد که در کنار یک گروه هم‌سن‌وسال بازی کند، تعامل کند و به مهارت حل مسئله مجهز شود.
بازی درمانی
کودکان فاقد مهارت‌های کلامی و شناختی برای حرف زدن در مورد برخی مسائل هستند. برای مثال، سوگواری پدیده پیچیده‌ای است که کودک نمی‌تواند افکار و احساساتش را در غالب کلمات دربیاورد.
کودکان احساسات خود را در قالب بازی با اسباب‌بازی نشان می‌دهند. کودکی که یکی از عزیزانش را از دست داده است، ممکن است با عروسکش شخصیتی را اجرا کند که دلش برای دوستی تنگ شده. یا کودکی که قربانی خشونت خانگی است در هنگام بازی با خانه عروسکی، عروسک را زیر تخت پنهان می‌کند زیرا بزرگترها در حال دعوا هستند. از این رو، بازی درمانی یکی از تکنیک‌های به کار رفته در روان شناسی کودک است.
در روان شناسی کودک، بسیاری از بازی درمانگران اتاق مخصوصی پر از اسباب‌بازی‌های لازم برای پروسه درمان دارند. برخی از اسباب‌بازی‌های این روش عبارتند از:
- شن بازی
- خمیر بازی
- خانه عروسکی با عروسک و اسباب و وسایل خانه
- عروسک انگشتی
- حیوانات
- ماشین ها
- بلوک و لگو
- آلات موسیقی
- آشپزخانه با قالب‌های غذا
در این رویکرد به کودک انواع اسباب‌بازی‌ها و وسایل خلاقیت داده می‌شود تا خودش انتخاب کند. هیچ دستورالعملی در مورد نحوه بازی و حل مشکل به کودک داده نمی‌شود. مبنای این رویکرد این است که وقتی کودک مجاز به انجام کارهای دلخواه خود باشد، می‌تواند راهکاری برای مشکلاتش بیابد.
کل جلسه بدون ساختار ادامه می‌یابد. درمانگر کودک را در سکوت مشاهده می‌کند یا نظرات کوتاهی در مورد عملکرد کودک می‌دهد. اگر کودک مایل باشد، درمانگر وارد بازی می‌شود. اما انتخاب با کودک است.
در مواردی، درمانگر از استراتژی‌های دستوری استفاده می‌کند. هر جلسه هدف یا موضوع خاصی دارد. برای مثال، به کودک گفته می‌شود که در این جلسه با عروسک انگشتی بازی می‌کنیم. درمانگر نیز ممکن است وارد بازی شود تا داستان را هدایت کند. برای مثال، اگر کودکی عروسکی را برداشته که دچار قلدری است، درمانگر برای کمک به عروسک در مقاومت در برابر فرد قلدر وارد بازی می‌شود.
سایر گزینه‌های درمانی
از روش‌های درمانی متعددی در روان شناسی کودک استفاده می‌شود که برخی از آنها عبارتند از موسیقی درمانی، هنر درمانی، ورزش درمانی، حرکت درمانی، ذهن آگاهی و برخی دیگر.
یک دکتر روان شناس کودک خوب باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟
در انتخاب یک مشاور یا روان شناس کودک خوب باید فاکتورهای متعددی را در نظر بگیرید. مهم‌تر از همه، روانشناس باید ارتباط خوبی با فرزندتان برقرار کند، در غیر این صورت کودک مضطرب، ناراحت یا خجالت زده شود و به راحتی از مشکلات خود حرف نزند.
البته همیشه شکستن یخ بین کودک و مشاور کمی زمان می‌برد، اما روند پیشرفت آن باید ملموس باشد. اگر کودک ابراز ناراحتی می‌کند یا از حرف زدن با مشاور احساس خوبی ندارد، باید به دنبال فرد دیگری باشید.
همچنین، توجه داشته باشید که هر مشاوری نمی‌تواند مشکل فرزندتان را برطرف کند. بنابراین، صرف شهرت یک روان شناس زوج درمانی در شهرتان به دنبال دریافت نوبت از او نباشید. مشاوری می‌تواند بهترین کمک را به شما بکند که در حوزه مسائل و مشکلات کودکان و نوجوانان تخصص دارد و سال‌ها در این حوزه تجربه کسب کرده است.
مشاور چه کمکی به کودک می‌کند؟
درمان برای کودکان بیشتر شامل کار کردن می‌شود. کودکان کم سن و سال بیشتر با کل خانواده، بازی، نقاشی و حرف زدن درمان می‌شوند. درمان کودکان بزرگتر و نوجوانان با آموزش مهارت حل مسئله و بیان احساس صورت می‌گیرد.
درمانگر از کودک حمایت می‌کند و او را تشویق می‌کند. کودک به خود باور می‌آورد و نقاط قوت خود را می‌شناسد.
گاهی درمانگر به تنهایی با کودک و گاهی با خانواده و کودک در یک جلسه ملاقات می‌کند. این به سن کودک بستگی دارد. جلسات مشاوره با والدین با هدف ارائه برخی نکات و ایده‌ها برای کمک به کودک در خانه انجام می‌شود.
جلسات روان شناسی کودک چقدر طول می‌کشد؟
طول جلسات درمان به هدف درمان و مشکل کودک بستگی دارد. در بسیاری از موارد، لازم است کودک و درمانگر به مدت چند ماه، هفته‌ای یک جلسه با یکدیگر ملاقات کنند.
سخنی از سیمیاروم
روان شناسی کودک تلاش می‌کند ابعاد مختلف رشدی کودک را مطالعه کند و نیازهای کودک را در هر مرحله رشدی بررسی کند. همچنین، سبک‌های فرزند پروری و پیشگیری و درمان مشکلات روحی یا رفتاری در کودکان در حوزه این شاخه این روانشناسی است.
روانشناسی کودک به والدین کمک می‌کند که متناسب با سطح رشدی کودک خود با او ارتباط برقرار کنید و متناسب با سنش از او انتظار داشته باشند.
کودک در هر مرحله رشدی نیازهایی دارد که باید اولویت قرار گیرند. توجه به این نیازها موجب می‌شود که رشد عاطفی، ذهنی، و روانی کودک به‌خوبی انجام شود.
سبک فرزند پروری از دیگر محورهای روانشناسی کودک است. آگاهی از شیوه‌های درست فرزند پروری موجب می‌شود که والدین بتوانند در برهه‌های سخت فرزند پروری تصمیمات درستی برای رشد و تربیت فرزند خود اخذ کنند.
همان‌طور که گفتیم کودکان درک صحیحی از هیجانات خود ندارند و در ابراز هیجانات خود نیز مشکل دارند. این می‌تواند موجب بروز مشکلات رفتاری در آنها شود. عدم مداخله صحیح و به موقع موجب انباشته شدن احساس منفی در کودک شده و به اختلالات روانی بیانجامد.
امیدواریم که به بسیاری از سؤالات و ابهامات شما در مورد روان شناسی کودک پاسخ داده باشیم. چنانچه سوال یا ابهامی برای شما باقی مانده است، در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
نظر خود را درباره این متن با دیگران در میان بگذارید