اختلال وسواس فکری دوره بارداری و درمان آن

اختلال وسواس فکری-اجباری نوعی اختلال اضطرابی است و وسواس بارداری نیز به اختلالی اطلاق میشود که در آن علائم اختلال وسواس فکری-اجباری در طول بارداری یا سال اول پس از زایمان در مادر دیده می‌شود. افکار وسواسی، افکار یا تصاویری ناخواسته، ناخوشایند و اغلب آزاردهنده هستند که مدام به ذهن فرد خطور می‌کنند و حالتی از استرس و اضطراب را برای او به وجود می‌آورند. رفتار اجباری زمانی است که فرد در پاسخ به افکار وسواسی و برای کاهش اضطراب ناشی از آن به عملی اجباری روآورد (مانند شستشو، بررسی، یا شمردن).در صورت نیاز به درمان وسواس یا مشاوره بیشتر، توصیه می‌شود به یک متخصص روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنید.

وسواس بارداری چقدر شایع است؟

اختلال وسواس فکری دوره بارداری از هر 100 زن 1 نفر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. وسواس پس از زایمان شایع‌تر از وسواس بارداری است و حدود 2 تا 3 زن از هر 100 زن را بعد از زایمان تحت تأثیر قرار می‌دهد. برای حدود یک سوم از زنانی که پیش از این دچار وسواس فکری-عملی بوده‌اند، بارداری و زایمان می تواند وضعیت را تشدید کند. در برخی دیگر از زنان، بارداری و زایمان هیچ تاثیری ندارد و حتی نوسان هورمونی باعث بهبود علائم می‌شود. شروع علائم ممکن است همزمان با زایمان باشد و اگر ادامه پیدا کند و درمان نشود، می‌تواند در کل زندگی فرد اختلال ایجاد کند. وسواس بارداری پس از زایمان ممکن است پس از چند روز یا چند هفته از زایمان خیلی ناگهانی شروع شود. اما برای برخی از زنان، شروع تدریجی‌تر است. در صورتی که مادر در بارداری اول دچار وسواس شده باشد، ریسک ابتلا به آن در بارداری دوم بیشتر است.

دلایل وسواس فکری در دوره بارداری

احتمال ابتلا به وسواس بارداری در مادرانی که برای مرتبه اول بچه‌دار شده‌اند، بیشتر است. در عین حال، عوامل ارثی نیز در آن دخیل هستند. احتمال ابتلا به این اختلال در زنان دارای سابقه خانوادگی یا زنانی که پیش از این دچار وسواس فکری-عملی بوده‌اند، بیشتر است.
نظریات نشان می‌دهند که برخی از زنان مستعد تغییرات شدید در سطوح هورمونی هستند که در دوران بارداری و دوره پس از زایمان رخ می‌دهد، که به نوبه خود ممکن است بر فعالیت شیمیایی مغز تأثیر بگذارد. همچنین تصور می‌شود که افزایش سریع اکسی‌توسین، هورمونی که در فرآیند پیوند مادر و نوزاد نقش اساسی دارد، ممکن است باعث ایجاد یک واکنش محافظتی اغراق‌آمیز در قالب افکار وسواسی و تشریفات اجباری شود. علاوه بر این، عوامل روانشناختی مانند افزایش احساس مسئولیت و افزایش ادراک تهدید می‌تواند منجر به اضطراب وسواسی شود که مشخصه وسواس بارداری است.

در بلاگ سیمیاروم درباره اختلال خودبیمار انگاری بیشتر بخوانید

علائم و نشانه‌های اختلال وسواس فکری دوره بارداری

طبیعی است که مادر در مورد سلامت فرزندش نگران باشد و بخواهد از فرزندش در دوران بارداری و پس از زایمان محافظت کند. اما اگر این محافظت تبدیل به تجربه علائم وسواسی و اجباری شود که بر زندگی روزمره و بهزیستی وی تأثیر می‌گذارد، مشاوره برای بررسی احتمال ابتلا به وسواس بارداری ضروری است. این افکار می‌توانند بسیار ناراحت‌کننده و ترسناک باشند. اما لازم است مادر باردار به یاد داشته باشد که بروز این افکار تقصیر او نیست و قرار نیست این افکار را عملی کند. مادر باردار دو دسته علائم را در این اختلال تجربه می‌کند. نمونه‌ای از وسواس‌های فکری رایج در این اختلال عبارتند از:

• افکار مزاحم در مورد آسیب رساندن به نوزاد، در طول یا بعد از بارداری
• فکرهای آزاردهنده آزار جنسی کودک توسط دیگران
• ترس از مبتلا کردن کودک به یک بیماری جدی
• ترس از تصمیم‌گیری اشتباه، به عنوان مثال، در مورد واکسیناسیون یا درمان پزشکی

نشانه‌های اختلال وسواس اجباری در دوران بارداری

افکارهای وسواسی باعث تنش و اضطراب مادر باردار می‌شوند. مادر احساس می‌کند که با انجام یک سری رفتارها این احساس اضطراب کاهش می‌یابد و از شر افکار مزاحم خلاص می‌شود. بنابراین، کاری در راستای رفع افکار مزاحم انجام می‌دهد، اما این پایان ماجرا نیست. پس از وقفه‌ای آرامش، افکار مزاحم باز می‌گردند و باز مادر را به سمت وسواس اجباری سوق می‌دهند.

• شستن بیش از حد لباس‌ها، اسباب‌بازی‌ها یا بطری‌ها
• خودداری از تعویض پوشک‌های کثیف از ترس آسیب زدن به نوزاد حین لمس کردن
• دور نگه داشتن نوزاد از افراد دیگر برای جلوگیری از آسیب زدن به او
• چک کردن مداوم کودک- به عنوان مثال، بیدار کردن او در هنگام خواب برای بررسی سلامتش
• سوال مکرر از اطرافیان در مورد سلامت نوزاد و آسیب ندیدن او
• مرور تمام وقایع روز برای اطمینان از آسیب ندیدن او

عوارض وسواس فکری در دوران بارداری

بچه دار شدن تغییرات زیادی به همراه دارد و این می‌تواند استرس‌زا باشد. بسیاری از زنان باردار و تازه مادران با افزایش طبیعی (و احتمالاً مفید) علائم وسواسی و اجباری رو به رو می‌شوند. اکثر مادران احساس می‌کنند که بچه دار شدن یک مسئولیت بزرگ است. طبیعی است که نگران سلامت فرزند خود باشند و بخواهند از کودک خود محافظت کنند. بسیاری از مادران این افکار را مشکل‌ساز نمی‌دانند. اما برای برخی دیگر این علائم در زندگی اختلال ایجاد می‌کند و حداقل برای چند ساعت از روز مادر را آزار می‌دهد. در بیشتر موارد، وسواس روی نوزاد تمرکز دارد، اما موضوع افکار وسواسی می‌تواند هر چیزی باشد. افکار وسواسی می‌توانند خفیف تا شدید باشند و طیف وسیعی از وظایف مراقبتی را تحت تاثیر قرار می‌دهند. این علائم بر اعتماد به نفس، رابطه با همسر و کیفیت کلی زندگی تاثیر دارند. در مواردی، اشتغال به افکار وسواسی به حدی است که مانع از آن می‌شود که مادر باردار برای درمان و مراقبت‌های روتین پزشکی مراجعه کند و دلایل مختلفی مانند ترس از بیمار شدن، آسیب رسیدن به جنین در طول معاینه و مواردی از این دست دارد. همچنین، افکار خودکشی در مادران مبتلا به وسواس بارداری نادر است، اما افسردگی شدید می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در پیوند با کودک شود.

تأثیرات وسواس فکری در دوره بارداری بر جنین

مادران مبتلا به وسواس بارداری نگران آسیب رساندن به جنین و نوزاد خود هستند، بنابراین به ندرت خطری برای نوزاد خود محسوب می‌شوند. با این حال، اگر وسواس مادر شامل اجتناب از خیلی چیزها (تمیز کردن پوشک نوزاد از ترس آسیب رساندن به او) یا استفاده بیش از حد از محصولات پاک‌کننده (برای جلوگیری از بیمار شدن نوزاد) باشد، OCD می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند. وسواس می‌تواند مانع از لذت بردن از دوره بارداری و مادر شدن شود. در این شرایط مادر نیاز به کمک و حمایت درمانی دارد و باید هر چه سریع‌تر برای درمان به روانپزشک/روانشناس مراجعه کند تا کیفیت مادری و فرزندپروری افزایش یابد.

درمان اختلال وسواس فکری دوره بارداری

خط اصلی درمان اختلال وسواس بارداری شامل رفتار درمانی شناختی و دارو درمانی می‌شود. هر یک از این دو می‌توانند به تنهایی یا در ترکیب با یکدیگر به کار روند. رفتار درمانی شناختی بر پایه صحبت کردن صورت می‌گیرد و به مادر باردار کمک می‌کند تا از شر الگوهای فکری و رفتارهای آزاردهنده خلاص شود. مراجع به صورت جلسات هفتگی در درمان شرکت می‌کند و طول دوره درمان بستگی به نظر روانشناس دارد. CBT هیچ گونه عارضه جانبی ندارد و درمانی فعال است که شامل تکلیف نیز می‌شود. بین هر جلسه، مراجع باید تمرین‌ها را انجام دهد و گزارش افکار و حالت‌های خود را به روانشناس بدهد.
در صورتی که روانپزشک اعتقاد به مصرف دارو برای درمان وسواس داشته باشد، از داروهای ضد افسردگی برای درمان استفاده می‌شود. داروهای زیادی وجود دارند، اما در بیشتر مواقع مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) تجویز می‌شوند.

آیا مصرف دارو در بارداری و شیردهی بی خطر است؟

تصمیم‌گیری در مورد مصرف یا عدم مصرف دارو در بارداری یا شیردهی، ساده نیست. روانپزشک تصمیم می‌گیرد که با توجه به شرایط مادر و نوزاد چه چیزی بهتر است. چنانچه عدم مصرف دارو باعث شدت گرفتن بیماری و ناتوانی مادر در مراقبت از خود و نوزاد شود، مصرف دارو توصیه می‌شود. در صورتی که مادر از قبل دچار اختلال وسواس فکری-عملی است و قصد بارداری دارد، بهتر از پیش از آن با روانپزشک و روانشناس مشورت کند. همچنین، در صورت مصرف دارو هرگز نباید دارو به صورت سرخود قطع شود. قطع سرخود دارو می‌تواند باعث عود بیماری شود و در برخی از افراد عوارض جانبی ایجاد می‌کند. برای تصمیم‌گیری در مورد قطع دارو چند مورد باید بررسی شود:

•  شدت بیماری در گذشته چقدر بوده است؟
• با قطع دارو چقدر احتمال ناخوشی و عود بیماری وجود دارد؟
• کدام دسته دارو بیشترین کمک را به بیمار کرده است؟
• عوارض جانبی دارو چقدر بوده است و چقدر قابل تحمل بوده است؟

در بلاگ سیمیاروم درباره وسواس شستشو و عوارض آن بیشتر بخوانید

کدام‌یک برای من بهتر است، دارو درمانی یا رفتار درمانی شناختی؟

بهترین شیوه درمانی به نوع و شدت بیماری بستگی دارد. هر دو روش درمانی، داروهای ضد افسردگی و CBT در درمان وسواس بارداری موثر هستند. پس از مراجعه به روانپزشک/روانشناس، گزینه‌های درمانی را بررسی می‌شود. در جلسات بعدی تاثیر درمان‌ها و عوارض جانبی داروها بررسی می‌شود. در صورتی که عوارض جانبی داروها غیر قابل تحمل بوده باشد، دارو و پرتکل درمانی عوض می‌شود.
دقت داشته باشید که اثربخشی برخی داروها چند هفته طول می‌کشد و لازم است مدت زمانی بگذرد تا دارو اثر کند و باعث تغییر حالت‌های بیمار شود. تغییر دارو در درمان های روانپزشکی امری کاملاً عادی است و برای بسیاری از بیماران رخ می‌دهد تا بهترین گزینه درمانی پیدا شود. در عین حال، رفتار درمانی شناختی نیازمند تعهد، پیگیری و تلاش از سوی مراجع است. وقفه درمانی باعث افت اثربخشی درمان و عود بیماری می‌شود.
وسواس بارداری یک اختلال مهم و ناتوان کننده است که به طور مکرر در دوره پس از زایمان بدتر می‌شود و احتمال تأثیر منفی بر سلامت مادر وجود دارد. تشخیص زودهنگام و درمان موثر با هدف کاهش رنج مادران و به حداقل رساندن اثرات نامطلوب احتمالی بر دلبستگی مادر به نوزاد بسیار مهم است. کارشناسان سیمیاروم با سال‌ها تخصص در حوزه اختلالات دوره بارداری آماده کمک به شما هستند.
منبع
منبع
منبع