فهرست مطالب
خانه » وسواس »
تمام انواع اختلال وسواسی-اجباری شامل وسواس و اجبار هستند. وسواس به افکار، احساسات، اصرار و شک ناخواسته و مزاحم گفته می‌شود، در حالی که اجبار به اعمال تکراری فیزیکی یا ذهنی گفته می‌شود که در تلاش برای تسکین پریشانی و اضطراب ناشی از وسواس انجام می‌شوند. وسواس چک کردن یکی از نشانه‌های این اختلال و از انواع مهم و رایج آن است. در این مطلب به بررسی این نوع از وسواس، علائم و روش درمان وسواس می‌پردازیم.
شما میتوانید با انجام تست وسواس مادزلی از وضعیت خود بیشتر آگاه شوید.
وسواس وارسی کردن چیست؟
ابتلا به وسواس وارسی که از اشکال رایج اختلال وسواسی-اجباری (OCD) است که با رفتار اجباری مبتنی بر بررسی و چک کردن مداوم مشخص می‌شود. افراد مبتلا به وسواس چک کردن می‌ترسند که به نحوی باعث اتفاق بدی برای خود یا دیگران، به صورت عمداً یا ناخواسته، شوند. این نگرانی وسواسی باعث اضطراب می‌شود، که آنها با تشریفات بررسی کردن به آن پاسخ می‌دهند تا اطمینان حاصل کنند که اتفاق وحشتناکی رخ نداده یا نخواهد داد.
نمونه‌های وسواس چک کردن
برای سومین بار در این هفته، جنیفر دیر به محل کار می‌رسد. با وجود اینکه زود از خواب بیدار شده، به موقع آماده شده و می‌تواند به راحتی با استفاده از حمل و نقل عمومی به موقع به محل کار برسد، اما یک بار دیگر در آپارتمانش گیر کرده و با افکار مزاحم بمباران می‌شود:
- یادم رفت اجاق گاز را خاموش کنم؟
- پنجره‌ها را بستم؟
- توستر را از برق کشیدم؟
- در را قفل کردم؟
- اگر در خانه آتش‌سوزی شود چه؟ اگر کسی آسیب ببیند، چه؟
انواع وسواس چک کردن
به صورت نظری، وسواس وارسی می‌تواند شامل هر چیزی باشد. برخی از افراد می‌ترسند لاستیک‌های ماشین به درستی باد نداشته باشد و موقع رانندگی منفجر شود. برخی دیگر می‌ترسند نفس نوزاد در نیمه شب قطع شود و تا صبح بارها و بارها او را از خواب بیدار می‌کنند. عده‌ای دیگر می‌ترسند که ایمیلی پر از تصاویر و کلمات زشت برای رئیسشان بفرستند. به طور کلی، برخی از رایج‌ترین وسواس‌های وارسی عبارتند از:
- ترس از ایجاد آتش سوزی با روشن گذاشتن اجاق، فر یا قهوه جوش
- نگرانی برای ایجاد آتش سوزی با عدم تشخیص خطر آتش‌سوزی (مانند پاره شدن سیم لباسشویی در پشت دستگاه و جرقه زدن)
- ترس از زیر گرفتن افراد در حین رانندگی
- ترس از آسیب دیدن کودکان به دلیل بی‌توجهی (مانند عایق نکردن صحیح پریزها)
- اضطراب برای ارسال ایمیل نادرست
- ترس از دست دادن چیزهای مهم، مانند دسته چک یا گواهینامه رانندگی
- نگرانی از باز ماندن درب یا باز بودن در پارکینگ و ورود یک قاتل/دزد به خانه
مانند سایر انواع وسواس، چک کردن هیچ منطقی ندارد. در حالی که از نظر تئوری ممکن است که باز گذاشتن در با خطر ورود دزد یا قاتل همراه باشد، اما بر اساس واقعیت این احتمال بسیار پایین است.
بخش زیادی از آمار قتل مربوط به افرادی می‌شود که مقتول را می‌شناسند (مانند همسر یا فرد آشنای دیگر). اما هیچ کدام از این آمارها برای یک فرد وسواسی مهم نیست. او به دنبال اطمینان 100 درصدی است و تنها راه رسیدن به این اطمینان آن است که ده‌ها بار در خانه را بررسی کند تا مطمئن شود غیرقابل نفوذ است.
برای مدیریت وسواس فکری، مبتلایان به وسواس چک کردن اجبارهایی را انجام می‌دهند تا اضطراب خود را تسکین می‌دهند. این تشریفات معمولاً تکراری و وقت گیر هستند و فقط به صورت موقتی تأثیرگذار هستند زیرا اضطراب را کم می‌کنند، اما تفکر وسواسی را از بین نمی‌برند.
مدتی پس از کاهش اضطراب، باز هم افکار وسواسی شروع می‌شوند. فرد به تدریج احساس می‌کند از انجام صحیح کار در مرتبه قبل مطمئن نیست و احساس اجبار به وارسی کردن می‌کند. این چرخه بسته، هر بار فرد را در خود گیر می‌اندازد. همه افراد ممکن است دو بار در خانه را چک کنند تا مطمئن شوند مرتبه قبلی آن را قفل کرده‌اند.
اما بررسی مرتبه دوم برای آنها کافی است و دیگر در تمام طول روز به آن فکر نمی‌کنند. اما برای یک وسواسی، دو بار چک کردن کافی نیست. او ممکن است ساعت‌ها وقتش را برای بررسی مداوم قفل در یا اطمینان از زنده بودن نوزاد تلف کند. رفتارهای به طور کلی، برخی از رایج‌ترین اجبارهای وارسی عبارتند از:
- بررسی خاموش بودن اجاق و فر
- اطمینان از بسته بودن شیر آب
- وارسی خاموش بودن قهوه جوش و سایر وسایل برقی مشابه
- چک کردن خاموش بودن چراغ‌ها
- اطمینان یافتن چند باره از عدم وجود خطر اشتعال
- بررسی قفل بودن درها و پنجره‌ها
- چک کردن بسته بودن گاراژ
- گوش دادن به اخبار برای اطلاع از اتفاقات بد
- بررسی حافظه برای اطمینان از اینکه چیزهایی که از آن می‌ترسد واقعیت بوده‌اند یا حاصل تخیل هستند.
- واررسی قفل بودن خودرو
- اطمینان از قرار گرفتن وسایل شخصی در محل مناسب (مانند جواهرات یا کارت‌های اعتباری)
- بررسی ایمیل‌ها یا ارتباطات نوشتاری از نظر وجود خطا یا زبان نامناسب
- سر زدن مداوم به کودکان برای اطمینان از ایمنی آنها
دلایل بروز وسواس وارسی
به طور قطع نمی‌توانیم اشاره کنیم که دلیل ابتلا به اختلال وسواسی-اجباری و گونه وسواس چک کردن چیست. با این حال، به نظر می‌رسد ترکیبی از عوامل عصبی، ژنتیکی، شناختی، رفتاری و محیطی در آن دخیل هستند. وجود یک عضو وسواسی در خانواده، بروز تروما برای فرد، ابتلا به گونه دیگری از اختلال وسواسی-اجباری و محیط پر تنش همگی می‌توانند محرک بروز این اختلال در فرد باشند.
علائم و نشانه‌های وسواس چک کردن
افکار وسواسی در اختلال وارسی بر احتمال وقوع اتفاق بد برای خود یا دیگران متمرکز هستند. وقتی صحبت از آسیب دیدن دیگران می‌شود، بیمار نگران است که به دلیل سهل‌انگاری او مقصر آن اتفاق باشد. نگرانی‌های وسواسی رایج در OCD وارسی عبارتند از:
- نگرانی‌های ایمنی: ترس از مسئول بودن در برابر آتش سوزی، سیل، سرقت، یا هر تهدید دیگری برای جان یا مال خود و دیگران
- نگرانی‌های بهداشتی: ترس از ابتلا به یک بیماری جدی.
- نگرانی از اشتباه: ترس از انجام هر نوع خطا.
- نگرانی‌های مربوط به رفتار نامناسب: ترس از رفتار بد (مثلاً گفتن چیزی آزاردهنده در یک مکالمه یا نوشتن تصادفی توهین‌های نژادی در یک مقاله برای مدرسه).
این نگرانی‌های وسواسی منجر به پریشانی (معمولاً به شکل اضطراب) می‌شود، و برای کاهش اضطراب منجر به بروز رفتارهای اجباری می‌شوند. رفتارهای اجباری رایج شامل 4 دسته می‌شوند:
وارسی فیزیکی: دقیق نگاه کردن به چیزها، گاهی عکس گرفتن از آنها (برای مثال اجاق گاز) برای اطمینان از درست بودن شرایط یا بررسی فیزیکی آنها.
اجتناب: گاهی شخص وسواسی برای اجتناب از مسئولیت و فرار از اضطراب ناشی از عدم اطمینان از بار مسئولیت انجام کارها فرار می‌کند. برای مثال، شخص دیگری را وادار می‌کند که به عنوان آخرین نفر از خانه خارج شود تا مسئولیت بررسی قفل، اجاق گاز، شیر آب و غیره از عهده او ساقط شود. اگر وسواس چک کردن به دلیل ترس از اشتباه کردن باشد، در این صورت اجتناب از مسئولیت می‌تواند باعث کاهش اضطراب در بیمار شود.
اطمینان خاطر: افراد مبتلا به وسواس چک کردن اغلب به دنبال اطمینان هستند. این اطمینان می‌تواند از درون باشد و به خود یادآوری کند که کارها را به درستی انجام داده اند. یا با سؤالاتی مانند «تو دیدی که در را قفل کردم، نه؟» دیگران را کلافه کنند.
تشریفات ذهنی: بسیار احتمال دارد که وارسی در ذهن رخ دهد. این می‌تواند به شکل بازپخش وقایع در ذهن باشد. به عنوان مثال، فرد مبتلا به وسواس وارسی می‌تواند ساعت‌ها در رختخواب بماند و مکالمه‌هایی را که در آن روز انجام داده است، از ذهن بگذراند تا مطمئن شود که کار آسیب‌رسان یا نامناسبی انجام نداده است. این تشریفات ذهنی ممکن است مانند بازپخش ویدئویی از تمام اعمالی که فرد از صبح انجام داده است، از ذهن فرد بگذرد.
روش‌های درمان وسواس وارسی (چک کردن)
خبر خوب در مورد وسواس وارسی و هر نوع دیگری از اختلال وسواسی-اجباری این است که قابل درمان است. درمان ممکن است به طور کامل به حذف اختلال منجر نشود، اما می‌تواند به کنترل علائم کمک کند تا کیفیت زندگی بیمار به طول کلی بهبود یابد.
بسته به شدت اختلال، ممکن است برای برخی از افراد درمان‌های طولانی تر، مداوم یا شدیدتری توصیه شود. دو درمان اصلی برای وسواس چک کردن شامل روان درمانی و دارو درمانی می‌شود. اغلب، درمان با ترکیبی از این دو مؤثرتر است.
روان درمانی
درمان شناختی رفتاری (CBT)، نوعی روان درمانی است که برای بسیاری از افراد مبتلا به OCD موثر است. درمان مواجهه و پیشگیری از پاسخ (ERP)، یکی از رایج‌ترین شیوه‌های درمان زیر مجموعه CBT است که برای بیماران وسواسی انجام می‌شود.
این روش درمانی شامل قرار گرفتن تدریجی بیمار در معرض یک شی یا وسواس، مانند کثیفی و یادگیری راه‌هایی برای مقاومت در برابر میل به انجام تشریفات اجباری می‌شود. درمان مواجهه و پیشگیری از پاسخ نیازمند تلاش و تمرین است، اما زمانی که بیمار یاد بگیرد وسواس‌ها و اجبارهایش را کنترل کند، کیفیت زندگی او بهبود می‌یابد.
دارو درمانی
برخی از داروهای روانپزشکی می‌توانند به کنترل وسواس و اجبار کمک کنند. معمولاً ابتدا داروهای ضد افسردگی امتحان می‌شوند، اما بسته به شرایط بیمار ممکن است روانپزشک داروی دیگری تجویز کند. داروهای ضد افسردگی تایید شده توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) برای درمان OCD عبارتند از:
- کلومیپرامین (Anafranil) برای بزرگسالان و کودکان 10 سال و بالاتر
- فلوکستین (پروزاک) برای بزرگسالان و کودکان 7 سال و بالاتر
- فلووکسامین برای بزرگسالان و کودکان 8 سال و بالاتر
- پاروکستین (Paxil، Pexeva) فقط برای بزرگسالان
- سرترالین (Zoloft) برای بزرگسالان و کودکان 6 سال به بالا
گاهی اوقات، روان درمانی و دارو درمانی به اندازه کافی برای کنترل علائم OCD موثر نیستند. در موارد مقاوم به درمان، گزینه‌های دیگری نیز ممکن است ارائه شود:
برنامه‌های درمانی فشرده و بستری در بیمارستان
هر چند درمان‌های فوق در بیشتر بیماران با اثربخشی خوب همراه هستند، اما برخی از بیماران در کنترل علائم خود ناتوان هستند. در این صورت توصیه می‌شود که بیمار برای چند هفته تحت نظر باشد.
تحریک عمیق مغز DBS
این روش درمانی توسط FDA برای درمان وسواس چک کردن در بزرگسالان 18 سال و بالاتر که به رویکردهای درمانی سنتی پاسخ نمی دهند تأیید شده است. این روش شامل کاشت الکترودها در نواحی خاصی از مغز می‌شود. این الکترودها تکانه‌های الکتریکی تولید می‌کنند که به تنظیم تکانه‌های غیر طبیعی کمک می‌کند.
تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال (TMS)
سازمان FDA دستگاه خاصی (تحریک مغناطیسی عمیق ترانس کرانیال مغز) را برای درمان OCD در بزرگسالان 22 تا 68 سال تایید کرده است که در بیماران مقاوم به درمان موثر عمل می‌کند. TMS یک روش غیر تهاجمی است که از میدان‌های مغناطیسی برای تحریک سلول‌های عصبی در مغز برای بهبود علائم وسواس استفاده می‌کند. در طول جلسه TMS، یک سیم پیچ الکترومغناطیسی روی پوست سر نزدیک پیشانی قرار می‌گیرد و یک پالس مغناطیسی ایجاد می‌کند که سلول‌های عصبی را در مغز تحریک می‌کند.
وسواس چک کردن ساعت‌های زیادی از عمر بیمار را تلف می‌کند و در عملکرد روزمره زندگی فرد اختلال ایجاد می‌کند. درمان در بیشتر بیماران موثر است. هر چه درمان زودتر شروع شود، نرخ اثربخشی آن بیشتر می‌شود و طول دوره درمان کاهش می‌یابد. در صورتی که علائم وسواس وارسی را در خود یا یکی از اطرافیانتان مشاهده می‌کنید، از یکی از مشاوران یا روانشناسان سیمیاروم نوبت مشاوره دریافت کنید.
