تجاوز به محارم: همه آنچه باید خانواده ها بدانند

این مطلب در پاسخ به افزایش آگاهی جامعه در مورد مسئله تجاوز به محارم در خانواده و آزار جنسی بین خواهران و برادران تهیه شده است. علاوه بر تلاش برای دریافت کمک، رایج ترین سوالاتی که خانواده‌ها می‌پرسند این است: چرا متوجه نشده بودیم؟ چطور جلوی آن را بگیریم و راهکار روانشناس خانواده چطور از وقوع دوباره آن جلوگیری کنیم؟ برای فرزندم چه می‌توانم انجام دهم؟

زمانی که به وجود مسئله تجاوز به محارم شک کردید، آن را کشف کردید یا مسئله به شما گفته شد، باید در مورد رفتارهای جنسی طبیعی و غیرطبیعی کودکان و نوجوانان آگاهی کسب کنید و رفتارهای نگران کننده را شناسایی کنید. حتما با مشاوره کودک و نوجوان صحبت کنید.

تجاوز به محارم در خانواده چیست؟

تجاوز به محارم در خانواده همانند آزار جسمی و عاطفی نوعی سوءاستفاده از قدرت است. برای مثال، برادر بزرگتر که قوی‌تر از خواهرش است او را وادار به انجام فعالیت جنسی می‌کند. این می‌تواند از طریق اجبار، تهدید، رشوه دادن یا سوءاستفاده از ناآگاهی محرم نسبت به نوع فعالیتی باشد که انجام می‌دهد.

تجاوز به محارم همیشه شامل فعالیت جنسی نیست. گاهی یکی از بچه‌ها دیگری را وادار به دیدن فیلم‌های مستهجن می‌کند یا او را موقع حمام کردن و دستشویی رفتن تماشا می‌کند. افزایش تماس فیزیکی ناراحت کننده با کودک و صیمیت فیزیکی بیش از حد نیز در این دسته قرار می‌گیرد، برای مثال پدربزرگی که از کودک می‌خواهد روی پاهای او بنشیند و ران او را لمس می‌کند. هر گونه نوازش اعضای خصوصی بدن، شامل سینه‌ها و اندام تناسلی، مالیدن بدن به کودک و صحبت‌های جنسی، تجاوز به محارم به شمار می‌رود. اغلب کودکان کاملا حس می‌کنند که چیزی «اشتباه» است، اما ممکن است در مورد این تجربیات جنسی به کسی نگویند.

کودکان به سرعت می‌فهمند که فعالیت جنسی با یکی از اعضای خانواده عادی نیست. معمولا متجاوز کودک را تهدید می‌کند که اگر این راز را افشا کند، متجاوز به کودک و/یا خانواده آسیب می‌رساند. کودکان همچنین متوجه می‌شوند که صحبت در این مورد خانواده را دچار تنش می‌کند. به عنوان مثال، اگر مامان بفهمد، چه کار می‌کند؟ آیا خانواده از هم می‌پاشد؟ خانواده بدون پدر چگونه زندگی کند؟ و هیچ کودکی نمی‌خواهد مسئولیت ایجاد بحران در خانواده را به عهده بگیرد. به علاوه، در بسیاری از موارد اگر کودکی «راز» را فاش کند، غیرعادی نیست که سایر اعضای خانواده وقوع آزار جنسی را انکار کنند یا نپذیرند. اغلب، آزارگر یک یا دو کودک مورد علاقه خود را برای ارضای جنسی و عاطفی انتخاب می‌کند و هرگز به سایر خواهران و برادران تجاوز نمی‌کند. در نتیجه، سایر خواهران و برادران تجربه و یا حتی تجربه مشکوک به وقوع آزار جنسی را ندارند.

آیا کنجکاوی جنسی بین خواهر و برادرها طبیعی است؟

بله! یک دختر ۴ ساله کنجکاو است که آلت تناسلی برادرش را در هنگام تعویض پوشک ببیند. زمانی که اولین بار کودکان آلت تناسلی جنس مخالف خود را می بینند، در مورد تفاوت های ظاهری آن کنجکاوی می کنند. توجه داشته باشید که کنجکاوی جنسی در مورد آلت تناسلی خواهر یا برادر فقط تا حدود سنین پیش دبستانی طبیعی است. بنابراین، یک پسر ۱۲ ساله نباید چنین حالتی را از خود نشان دهد.

عواقب تجاوز به محارم چیست؟

کودک آزاری از هر نوع، به ویژه از نوع زنای محارم، یک تجربه منفی به شمار می‌رود که به درجات مختلف در طول زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. سوء استفاده جنسی از کودک توسط والدین یا سایر بستگان، برای بسیاری از بازماندگان با علائم روانی شدید و آسیب‌های جسمی همراه است که شامل احساس افسردگی و آسیب روانی است. تحت تاثیر تجاوز، قربانی احساس بیگانگی با یک یا هر دو والد پیدا می‌کند و از خانواده دوری می‌جوید. تجربه تروما به حدی تلخ و غیرواقعی است که روانشناسان معتقدند کودک برای تحمل آن از مکانیسم دفاعی گسست استفاده می کند و خود را از آن تجربه جدا می کند. از این رو، اختلال گسست شخصیت در بزرگسالی در این قربانیان بیشتر دیده می‌شود. سایر عوارض آن شامل عزت نفس پایین، نفرت از خود، خودکارآمدی پایین، مشکلات بین فردی فراگیر و احساس آلودگی، بی ارزشی، شرم و درماندگی است.

یکی از نتایج مخرب زنای با محارم، پیوند تروما است، که در آن بازماندگان دیدگاه‌های ناهنجار آزارگران خود را در مورد رابطه محارم با هم ترکیب می‌کنند. در نتیجه، قربانیان اغلب آزار را با شکل تحریف شده‌ای از مراقبت و محبت مرتبط می‌دانند که بعداً در بزرگسالی بر انتخاب روابط عاشقانه آنها تأثیر منفی می‌گذارد. بدین ترتیب، دیده می‌شود که قربانی به دفعات وارد روابط عاشقانه سمی و آزارگر می‌شود که نتیجه‌ای جز آزار روانی و جسمی بیشتر به همراه ندارند. شدت عوارض منفی در قربانی به موارد زیر بستگی دارد:

• مدت طولانی‌تر آزار
• آزار مکرر
• دخول جنسی
• میزان بالاتر زور، اجبار و ارعاب
• زنای بین نسلی
• مذکر بودن آزارگر
• میزان نزدیکی رابطه
• مشارکت منفعلانه یا مشتاقانه
• دادن پاسخ شهوانی به آزار
• میزان سرزنش خود و شرمساری
• عدم پیگیری خانواده در صورت گزارش از سوی قربانی و تداوم آزار
• سرزنش و قضاوت منفی والدین
• شروع در اوایل دوران کودکی

زنای با محارم که از سنین پایین شروع می‌شود و برای دوره‌های طولانی ادامه می‌یابد، با میانگین چهار سال، اغلب منجر به مهارت‌های مقابله‌ای مبتنی بر اجتناب می‌شود (به عنوان مثال، اجتناب از روابط و پدیده‌های مختلف تجزیه کننده). این مهارت‌های مقابله‌ای که در اثر تروما ایجاد می‌شود، پایه و اساس تعاملات بین فردی حال و آینده را تشکیل می‌دهد و اغلب به پاسخ‌های سایکوتیک یا سطوح بالاتر پریشانی تبدیل می‌شود.

چه عواملی ریسک تجاوز جنسی به کودک را افزایش می‌دهد؟

برخی از عوامل ریسک تجاوز به محارم را در خانواده افزایش می‌دهد. پیشگیری از این ریسک فاکتورها به سلامت جنسی و روانی بهتر خانواده و کودکان کمک می‌کند. ابتلای یکی از اعضای خانواده به اختلالات جنسی، به ویژه پدوفیلی، زندگی با یک والد یا پدر/مادر خوانده، سکونت در مناطق فقیر و جرم خیز، سابقه آزار جنسی یا عاطفی در خانواده، مشاهده رابطه جنسی والدین توسط کودکان، دسترسی به محتوای جنسی از عواملی است که ریسک این مسئله را در بین اعضای خانواده بالاتر می‌برد. والدین باید در مورد دسترسی کودکان به محتوای جنسی هشیارتر باشند و از انجام فعالیت جنسی جلوی آنها خودداری کنند.
همچنین، تنها ماندن کودک با یک فرد بزرگسال مانند دایی یا پدربزرگ عامل خطر دیگری است که باید در نظر گرفته شود.

بی توجهی:

به علاوه، فعالیت جنسی بین خواهر و برادر ممکن است در نتیجه نبود توجه و بی عاطفگی والدین باشد.

فقدان مرز:

در صورتی که کودکان فاقد حد و مرز مناسب سن خود باشند و والدین به حریم خصوصی آنان احترام نگذارند، کودک بدون آگاهی از حریم شخصی دیگران بزرگ می‌شود. در خانواده‌هایی که مراقبت از فرزندان کوچک‌تر به فرزند بزرگتر داده می‌شود باید حد و مرز این مسئله مشخص شود و فرزند بزرگ‌تر بداند که نمی‌تواند هر کاری که می‌خواهد با آنها انجام دهد.

انزوای اجتماعی:

نداشتن ارتباط اجتماعی مناسب با همسالان از دیگر علل تمایل به برقراری رابطه جنسی با خواهر/برادر است. افرادی که فاقد مهارت اجتماعی و عزت نفس کافی هستند، برای ارضای نیازهای جنسی خود دچار مشکل می‌شوند.

انکار:

از سوی دیگر، عدم پذیرش وقوع سوءاستفاده جنسی در خانواده باعث وقوع آن نیست، اما باعث ادامه این رفتار از سوی فرد آزارگر می‌شود.

نشانه های تجاوز به محارم در خانواده چیست؟

زمانی که کودک در خانواده در معرض سوءاستفاده جنسی قرار می گیرد، تغییراتی در رفتار او مشاهده می شود. برای مثال:

• ترس از شب
• ترس از یکی از اعضای خانواده (فرد آزارگر)
• تنفر از فرد آزارگر و اصرار به دوری از او
• ترس از تنها شدن با فرد آزارگر و اصرار به دیگر اعضای خانواده برای ماندن در خانه
• رفتارهای پرخاشگرانه مخرب
• ممانعت از رفتن به مدرسه
• افت تحصیلی
• انزوا از گروه های دوستی و عدم تمایل به برقراری ارتباط با دوستان و همسالان

اگر متوجه تجاوز به محارم در خانواده شدم، چه باید بکنم؟

ایجاد فضای امن برای قربانی و انجام اقدامات لازم برای جلوگیری از تکرار این عمل ضروری است. با کودک قربانی باید حرف بزنید و از او حمایت عاطفی به عمل آورید. اگر کودکان شما سن پایینی دارند، آموزش های جنسی لازم باید به آنها داده شود و تفاوت بین لمس خوب و بد توضیح داده شود. کودک قربانی باید به مشاور ارجاع داده شود تا اقدامات و درمان های لازم برای سلامت روان او انجام شود.

در برابر فرد آزارگر چه اقدامی باید انجام داد؟

در حالی که کشف این رفتار از سوی فرزندانتان باعث ایجاد احساس بد مانند خشم، آسیب، گناه و هر چیز دیگری شده است، بهتر است بدانید که حتی با فرد آزارگر نیز باید رفتاری همدلانه داشته باشید. این افراد به اندازه قربانی به کمک نیاز دارند. در مورد کودک آزارگر نیز باید تحقیقات لازم انجام شود تا از وجود سابقه تجاوز و آزار نسبت به او آگاهی لازم کسب شود. کودکی که دیگری را مورد آزار قرار می دهد، شاید خود را نیز آزار می دهد. این افراد در بسیاری از موارد دوستی ندارند و دچار انزوای اجتماعی هستند. همین امر توقف رفتار بد را در آنها دشوار می کند.

دلیل بروز انحراف جنسی را در او شناسایی کنید. آیا از بد بودن رفتارش خبر دارد؟ آیا این رفتار در سن او شایع است؟ آیا بروز این رفتار به دلیل قصور شما بوده است؟ سعی کنید با کمک روانشناس فرزندتان را از آسیب های بیشتر و ایجاد انحراف جنسی نجات دهید.

والدین چطور باید با مسئله تجاوز به محارم در خانواده کنار بیایند؟

کشف وجود رابطه جنسی بین فرزندان تجربه بسیار سختی است. شوک اولین چیزی است که در شما رخ می دهد و تا مدتی ممکن است حتی دچار انکار و تردید شوید. تا مدتی احساس می کنید در دنیای از احساسات ناشناخته و متعارض گیر کرده اید. شاید حتی رفتار بدی با فرزندان خود داشته باشید. شاید حتی قربانی را مورد آزار بیشتر قرار دهید. اگر نمی توانید با احساسات خود کنار بیایید و مسئله را مدیریت کنید، به دنبال دریافت کمک های تخصصی برآید.

چطور می توان از تجاوز به محارم در خانواده جلوگیری کرد؟

همه والدین و مراقبان باید با کودکان در مورد لمس اشتباه و نادرست صحبت کنند. کودک باید بداند چه اندام‌هایی نباید توسط دیگران دیده و لمس شوند و کدام تماس جسمی اشتباه است. همچنین، کودکان باید بدانند که هر زمان از لمس یا رفتاری احساس ناراحتی کردند، در هر شرایطی، باید به والدین یا یک بزرگتر رجوع کنند و به آنها اطلاع دهند. والدین می‌توانند به کودک بگویند که اگر موردی بود که دوست ندارند در مورد آن با والدین صحبت کنند می‌توانند به بزرگسال مورد اعتماد دیگری مانند معلم، خاله/عمه یا پرستار بگویند.

تجاوز به محارم در خانواده ممکن است در هر خانواده ای رخ دهد. اگر کودک به شما پناه آورده و تلاش می‌کند در این مورد به شما اطلاع دهد، به او گوش دهید و حرف هایش را باور کنید.

برای جلوگیری از وقوع این مسئله نکات زیر را رعایت کنید:

• محتوایی را که کودکان در تلویزیون و در تلفن‌های همراه تماشا می‌کنند زیر نظر بگیرید.
• زمانی که کودکان تنها هستند، آنها را تحت پرستاری فرد مطمئنی قرار دهید.
• کودکان را با هم و با اعضای فامیل مانند عمو یا دایی تنها نگذارید.
• آموزش جنسی مناسب سن کودکان را به آنها بدهید و تفاوت لمس خوب و بد را برای آنها مشخص کنید.
• رابطه صمیمانه و محکمی را بین فرزندان خود ایجاد کنید.
• مسئولیت‌ها و حقوق هر کودک را مشخص کنید.
• اتاق خواب کودکان را در سن مناسب از یکدیگر جدا کنید.

درمان تجاوز به محارم چیست؟

درمان بستگی به نوع تجاوز و شدت آسیب دارد. هر فرد به شکل متفاوتی به تروما پاسخ می‌دهد، اما اثرات متداول و طولانی مدت تجاوز شامل اقدام به خودکشی، افسردگی، سوءمصرف مواد، ترس از صمیمیت عاطفی و جنسی، بی بند و باری، فحشا و فرار، فقدان هویت شغلی، ناتوانی در انجام کار است. از این رو، درمان‌های درمانی زیادی وجود دارد، از جمله دارودرمانی برای درمان اختلالات روانی، درمان‌های شناختی و درمان پردازش مجدد عاطفی که در آن مراجع یاد می‌گیرد تا به نتایج و درک‌های متفاوتی در مورد خود و تجربه اش برسد.

بنابراین، درمان زنای با محارم بر کاهش علائم، توسعه ظرفیت‌های خود (تنظیم عاطفی، ارتباط بین فردی و هویت)، پردازش تروما و پرداختن به تجربیات تجزیه‌کننده تأکید دارد. هنگام تدوین پروتکل درمانی برای ترومای پیچیده، موارد زیر باید در آن لحاظ شود:

1) ایمنی: به کودک/نوجوان باید روش‌های مراقبت از خود، دوری از تنها ماندن با متجاوز و تماس با ارگان‌های قانونی در صورت خطر آموزش داده شود.

2) خودتنظیمی: ظرفیت تعدیل و ایجاد تعادل مجدد برانگیختگی را در زمینه‌های حالت عاطفی، رفتار، فیزیولوژی، شناخت، ارتباط بین فردی و خود اسنادی افزایش داده شود.

3) پردازش اطلاعات خود انعکاسی: توانایی تمرکز فرآیندهای توجه و عملکرد اجرایی بر ساختن روایت‌های منسجم، انعکاس تجربیات گذشته و حال، پیش‌بینی و برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری رشد داده شود.

4) ادغام تجربیات تروماتیک: به مراجع در حل و ادغام خاطرات آسیب زا و علائم مرتبط با آن از طریق معناسازی، پردازش حافظه آسیب زا، یادآوری و سوگواری برای تروما، توسعه مهارت‌های مقابله، و پرورش تفکر و رفتار حال محور کمک شود.

5) ترمیم رابطه: ترمیم، بازیابی یا ایجاد مدل‌های کاری موثر از دلبستگی و کاربرد این مدل‌ها در روابط بین فردی فعلی، از جمله اتحاد درمانی توسعه داده شود. باید بر توسعه مهارت‌های بین فردی مانند قاطعیت، همکاری، چشم انداز، تعیین حد و مرز، تعامل متقابل، همدلی اجتماعی و ظرفیت صمیمیت فیزیکی و عاطفی تأکید شود.

6) تقویت عاطفه مثبت: بر روی بهبود ارزش خود، عزت نفس و ارزیابی مثبت از خود از طریق پرورش خلاقیت شخصی، تخیل، جهت گیری آینده، موفقیت، شایستگی، مهارت جویی، ایجاد جامعه و ظرفیت تجربه لذت کار شود.

به طور معمول، این مؤلفه‌ها در یک مدل سه مرحله‌ای از مشاوره ارائه می‌شوند که مبتنی بر رابطه، ماهیت رفتاری شناختی و متمرکز بر آسیب است، به عبارت دیگر، توسعه مهارت ایمنی، خودتنظیمی و تشکیل اتحاد درمانی، پردازش تروما، و تحکیم نتایج درمانی.

تجاوز و آزار جنسی و عاطفی بار روانی زیادی برای قربانی و خانواده به همراه دارد. پیشگیری بهتر از درمان و تضمین کننده سلامت روان است. از این رو، بیش از هر چیز اتخاذ اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از تجاوز به محارم و آزار جنسی توصیه می‌شود. چنانچه دریافتید فرزندتان قربانی آزار جنسی و عاطفی شده است، هر چه سریع‌تر با روانشناس کودک و نوجوان ارتباط برقرار کنید و برای درمان و حل مشکل اقدام کنید. تیم کارشناسان سیمیاروم آماده کمک به شما جهت رزرو جلسه پیش مشاوره هستند.