فهرست مطالب
- زمانی‌که فردی تصمیم به مهاجرت می‌گیرد چقدر مهم است تا پیش از پروسه مهاجرت به روانشناس یا مشاور مراجعه کند و ببیند آیا اصلا از نظر شخصیتی و روانی شرایط مهاجرت را دارد یا خیر؟
- به‌طور کلی روانشناسی مهاجرت را چگونه تعریف می‌کنید؟
- باتوجه به این‌که خودتان مهاجرت کرده‌اید و در خارج از کشور زندگی می‌کنید، تجربه‌ی شما از این موضوع و استرس و اضطراب‌های مهاجرت چگونه است؟
- برای خود شما مهاجرت چطور بود؟
- مراجعان شما تا چه اندازه با مشکلات مهاجرت درگیر بوده و چه نوع استرس یا اضطراب‌هایی را تجربه کرده‌اند؟
- در مورد مهاجرت خانوادگی افراد با چه مکشلاتی بیشتر روبه‌رو می‌شوند؟
- چرا زوج‌ها بعد از مهاجرت دچار مشکل می‌شوند؟
- بیشتر مشکلات زوج‌ها بعد از مهاجرت اغلب بر سر چه موضوعات یا مسایلی است؟
- مراجعان بیشتر با چه علائمی بعد از مهاجرت به مشاور مراجعه می‌کنند و از چه علائمی بیشتر شکایت دارند؟
- به‌طور مشخص مهاجرت برای کودکان چه مشکلاتی را در پی دارد؟
- تجربه‌ی مهاجرت به جز استرس و اضطراب چه مشکلات روان‌پزشکی یا بیماری‌هایی را در پی دارد؟
- بنابراین می‌توانیم بگوییم استرس ناشی از شوک فرهنگی، تغییر جغرافیا و زبان می‌تواند سلامت روان را تهدید کند؟
- برای پیشگیری از مشکلات روان‌شناختی مهاجرت یا مقابله با آن و بهبود و افزایش سلامت روان بعد از مهاجرت افراد چه راه‌کارهایی را می‌توانند به‌کار بگیرند؟
خانه » روانشناسی مهاجرت »
۱۸ دسامبر از سوی یونسکو روز جهانی مهاجران نام‌گذاری شده است. با توجه به افزایش جمعیت مهاجر در سراسر دنیا چنین روزی فرصت خوبی برای صحبت کردن درباره‌ی مسائل و دغدغه‌های مختلف مهاجران در زمینه‌های متفاوت است. شاید بتوان گفت یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین مسایل مهاجران موضوع سلامت روان پس از مهاجرت، مسائل خانوادگی و مشکلاتی که در پی مهاجرت با آن مواجه می‌شوند، باشد.
مهاجرت از ديدگاه روانشناسی جزو استرس‌های بزرگ زندگی در نظر گرفته مي‌شود و میزان استرس تجربه شده به عوامل متفاوتی بستگی دارد. عواملی چون جنسیت، سن، مهارت‌های زبانی، سطح تحصیلات، اعتقادات مذهبی، میزان انعطاف‌پذیری، داشتن حمایت اجتماعی، دلایل مهاجرت، روند مهاجرت و سازگاری با شرایط جدید را سهل‌تر یا دشوارتر می‌کند و به همین میزان بر سلامت روانی فرد تاثیر می‌گذارد.
به همین مناسبت با دکتر ساره بهزادی‌پور، دکتری تخصصی روانشناسی و از مشاوران سیمیاروم گپ و گفتی درباره‌ی روانشناسی مهاجرت، مشکلات روان‌شناختی مهاجران، مسائل خانوادگی زوجین و تکنیک‌های مراقبت از سلامت روان بعد از مهاجرت داشتیم که در ادامه می‌خوانید.
زمانی‌که فردی تصمیم به مهاجرت می‌گیرد چقدر مهم است تا پیش از پروسه مهاجرت به روانشناس یا مشاور مراجعه کند و ببیند آیا اصلا از نظر شخصیتی و روانی شرایط مهاجرت را دارد یا خیر؟
به‌طورکلی در موضوع مشاوره‌ی مهاجرت، یک بحث مشاوره‌ی قبل از مهاجرت داریم. در این مشاوره فرد پیش‌بینی می‌کند خود و خانواده‌اش قرار است با چه مشکلات یا چالش‌هایی روبه‌رو شوند. همچنین برای چالش‌های موجود مرحله به مرحله حل مساله کند یا راه‌کارهای پیشگیرانه داشته باشد.
به عبارت دیگر این مرحله پیشگیری سطح اول است که مبتنی بر پیش‌بینی است. البته قرار نیست بتوانیم همه چیز را پیش‌بینی کنیم. ولی قطعا یکسری مسائل قابل پیش‌بینی هستند.
از آن‌جا که مهاجرت یکی از چند عامل به شدت استرس‌زای بزرگ در طول زندگی افراد است، پس قطعا این‌که فرد دچار اضطراب، افسردگی یا استرس‌های زیادی شود طبیعی است. بنابراین این‌که چه‌کار می‌تواند بکند، مهارت‌های مقابله‌ای‌اش را تقویت کند، یا مسایلی که ممکن است روان‌شناختی هم نباشند مانند مشکل زبان، کار و خیلی از مسایل دیگر را پیش‌بینی کند تا چالش‌هایی که بعدا با آن‌ها روبه‌رو می‌شود خیلی کمتر بشوند، مهم است. برهمین اساس مشاوره‌ی قبل از مهاجرت یکی از مشاوره‌های پیشنهاد شده برای افرادی است که قصد مهاجرت دارند.
برای مشاوره با بهترین روانشناس ایرانی در ترکیه و دیگر شهرهای ترکیه کلیک کنید
به‌طور کلی روانشناسی مهاجرت را چگونه تعریف می‌کنید؟
روانشناسی مهاجرت به افراد کمک می‌کند تا بهتر، با دید و بینش وسیع‌تر، منطقی‌تر و بدون فیلتر تک رنگی (فقط سیاه یا سفید) راه را روشن‌تر ببینند.
بسیاری از افراد با فیلتر تک رنگ به موضوع مهاجرت نگاه می‌کنند. برای مثال مهاجرت یا کشور مقصد را کاملا سفید و مهاجرت نکردن و ماندن در کشور خودشان را کاملا سیاه می‌بینند. یا بعد از مهاجرت نگاه برعکس به موضوع دارند. در مهاجرت نباید دید تک قطبی داشته باشیم و باید همه‌ی طیف‌های رنگی را ببینیم.
باتوجه به این‌که خودتان مهاجرت کرده‌اید و در خارج از کشور زندگی می‌کنید، تجربه‌ی شما از این موضوع و استرس و اضطراب‌های مهاجرت چگونه است؟
این مساله در بین افراد خیلی متفاوت است. این‌که افراد به چه نوعی مهاجرت می‌کنند (مهاجرت تحصیلی، مالی، پناهندگی و…)، نوع مهاجرت، نوع شخصیت فرد، تحصیلات، توانمندی مالی و ارتباطات خانوادگی همگی می‌توانند در کیفیت زندگی بعد از مهاجرت تاثیرگذار باشند. موضوع مهاجرت اصلا تک فاکتوری نیست. هرچه‌قدر هم مسائل پیش‌بینی شده و برنامه‌ها مشخص باشد ممکن است افراد در مهاجرت با چالش‌هایی روبه‌رو شوند که خیلی پیش‌بینی‌پذیر نبوده است. بنابراین ما حداقلی از استرس و اضطراب را برای همه‌ی افراد در نظر می‌گیریم. خیلی هم استثنا وجود ندارد. چون همه‌ی ما انسان هستیم و از عواطف انسانی برخورداریم. اما شدت آن کم و زیاد می‌شود. قطعا این‌که چالش‌ها را پیش‌بینی کرده، شخصیت منعطف‌تر، ارتباطات خانوادگی بهتر و دانش آن‌را داشته باشید، همگی در کم یا زیاد کردن استرس نقش دارند.
برای خود شما مهاجرت چطور بود؟
من هم تا حدی استرس و اضطراب داشتم. همه‌ی افراد تا حدی این استرس‌ها را بعد از مهاجرت تجربه می‌کنند. چون فرد از منطقه‌ی امن خودش خارج می‌شود. البته سن هم فاکتور مهمی در مهاجرت است. مهاجرت قبل از دهه‌ی ۳۰ خیلی راحت‌تر است تا بعد از دهه‌ی ۳۰ . بعد از ۳۰ سالگی افراد منطقه‌ی امن خودشان را در جایی که هستند ساخته‌اند. از منطقه ایمن درآمدن همیشه استرس‌زا است.
مراجعان شما تا چه اندازه با مشکلات مهاجرت درگیر بوده و چه نوع استرس یا اضطراب‌هایی را تجربه کرده‌اند؟
من مراجعان بسیاری داشته‌ام که خودشان خواسته‌اند مهاجرت کنند اما بعد با مسائلی روبه‌رو شده‌اند که مشکلات آن‌ها را بیشتر کرده است. برای مثال خیلی از افرادی که در چند سال اخیر مهاجرت کرده‌اند با دلار گران و بحران آن روبه‌رو شده‌اند. این مساله برای آن‌ها استرس‌زا بوده است، حتی اگر تمام عمر می‌خواسته‌اند مهاجرت کنند. یا برخی از مهاجران با قصد مهاجرت آمده‌اند اما چون به خوبی برنامه‌ریزی نداشتند و اطلاعات لازم را کسب نکرده‌اند با مشکلاتی مواجه شده‌اند. برای مثال کشور مقصد مدرک تحصیلی آن‌ها را قبول نکرده است، مثل مهاجرت پزشکان به آمریکا. شاید برای آن‌ها کشورهای اروپایی یا کانادا گزینه‌ی بهتری باشد. چون مدرک پزشکی‌شان در آمریکا مورد قبول نیست. مسایلی از این دست خیلی مهم است.
همچنین مهم است افراد پیش از مهاجرت دید رنگی به ماجرا داشته باشند نه دید سیاه و سفید. نباید فکر کنند با مهاجرت همه‌ی مشکلات‌شان حل می‌شود. با مهاجرت نوع مشکلات تغییر می‌کند. مشکلات همیشه در زندگی هستند. اگر یاد بگیریم مهارت حل مساله داشته باشیم و مکانیزم‌های مقابله‌‌ای‌مان را تقویت کنیم، در هر زمان با مشکلاتی که روبه‌رو می‌شویم، بهتر می‌توانیم آن مشکل را حل کنیم. این باعث می‌شود سلامت روان مهاجرت تقویت شود.
در مورد مهاجرت خانوادگی افراد با چه مکشلاتی بیشتر روبه‌رو می‌شوند؟
خانواده‌هایی که می‌خواهند مهاجرت کنند اگر قبل از مهاجرت مسائل خانوادگی و رابطه‌ای یا مساله با کودک و نوجوان‌شان دارند، باید این مشکلات را حل کنند. چراکه بعد از مهاجرت استرس‌هایی که بابت پیدا کردن شغل، مسکن، یا رفتن به دانشگاه و شوک فرهنگی به افراد وارد می‌شود باعث بزرگ‌تر شدن مشکلات رابطه‌ای و خانوادگی می‌شود. براساس تحقیقی که بر روی زوج‌های ایرانی مهاجر در آمریکا صورت گرفته حدود ۳۰ درصد آن‌ها در چهار سال اول طلاق می‌گیرند.
چرا زوج‌ها بعد از مهاجرت دچار مشکل می‌شوند؟
اغلب زوجین در ماه‌ها و سال‌های نخست مهاجرت تمام تلاش خود را به یافتن محل زندگی، یافتن شغل، سر و سامان دادن به امور مالی، حقوقی و تحصیلی، یافتن دوست و پیگیری‌های لازم درمورد فرزندان اختصاص می‌دهند. هر چند این تلاش‌ها برای ادامه زندگی در کشور جدید ضروری است، اما زوجین باید به حفظ زندگی مشترک پس از مهاجرت نیز توجه داشته باشند.
بیشتر مشکلات زوج‌ها بعد از مهاجرت اغلب بر سر چه موضوعات یا مسایلی است؟
عمده‌ترین مشکلات زوجین پس از مهاجرت که می‌تواند رابطه زناشویی را تحت تاثیر قرار دهد نگرانی‌های مالی و کاری، جدایی طولانی مدت زوجین از یکدیگر به دلیل شرایط کاری، عدم حل مشکلات زناشویی پیشین که معمولا بعد از مهاجرت تشدید شده یا موجب تشدید مشکلات جدید می شود، مشکلات فرزندان، خشم و عصبانیت نسبت به مهاجرت، استرس، افسردگی و اضطراب، احساس تنهایی، آشنایی زنان با حقوق مدنی و اجتماعی که معمولا متفاوت از کشور مبدا است و می‌تواند نقش‌های جنسیتی زنان و مردان و گاهی ساختار خانواده را تحت تاثیر قرار دهد، را شامل می‌شود. تمام این عوامل بر رابطه زوجین و رضایت‌مندی زناشویی تاثیرگذار است.
مراجعان بیشتر با چه علائمی بعد از مهاجرت به مشاور مراجعه می‌کنند و از چه علائمی بیشتر شکایت دارند؟
باتوجه به تخصص من در زمینه‌ی زوج‌درمانی بیشترین مراجعان من به دلیل مشکلات خانوادگی مانند دخالت‌ها یا عدم مرزبندی‌های خانواده هستند. اما همان‌طور که گفتم، به‌طورکلی این‌که افراد پس از مهاجرت مشغولیت زیادی پیدا می‌کنند و استرس‌های‌شان بیشتر می‌شود. در نتیجه فراموش می‌کنند بر روی رابطه‌شان تمرکز کنند. به‌ویژه در کشوری مثل آمریکا چون افراد خیلی کار می‌کنند وقتی زوجی به خانه برمی‌گردند و به هم می‌رسند خیلی خسته هستند. این خستگی باعث می‌شود زمانی کیفی خوبی با هم نداشته باشند و بحث‌های‌شان بیشتر شود. از سوی دیگر وقتی خانوادگی مهاجرت می‌کند، کودکان خیلی زودتر از والدین با فرهنگ جدید خودشان را تطبیق می‌دهند و سازگار می‌شوند. درحالی‌که والدین مهاجر چندین دهه بیشتر از فرزند خود با اصول و ارزش‌های فرهنگ مادری زندگی کرده و این امر مانع از آن می‌شود که به راحتی بتوانند پذیرای سبک زندگی و طرز فکر دیگری باشند. به‌ویژه آن‌هایی که در کشور جدید تحصیل نکرده‌اند، کمتر خودشان را با فرهنگ جدید تطبیق می‌دهند. برهمین اساس کودکان متفاوت از والدین خود فکر می‌کنند. این موضوع باعث بروز مشکلات ارزشی و فرهنگی در خانواده می شود که پیش از این هرگز به آن فکر نکرده بودند. ارتباط با جنس مخالف، دوست‌یابی، مسائل مربوط به حقوق فردی و آزادی و انتظارات مربوط به عملکرد دانشگاهی از رایج‌ترین مشکلات فرهنگی بین والدین مهاجر و فرزندان آن‌ها است. هر دو طرف هم درست می‌گویند. فقط یکی براساس فرهنگ کشور جدید و دیگری براساس فرهنگ کشور مبداء.
علاوه بر این، برخی از والدین مهاجر در فرهنگی متولد شده‌اند که در آن انتظار اطاعت کامل از سوی کودکان و تعیین تکلیف برای آن‌ها به رسمیت شناخته می‌شود و برعکس در جامعه غربی به آزادی‌های فردی احترام گذاشته می‌شود. در مقایسه با خانواده‌هایی که صرفا به روش‌های کنترلی و دستوری تکیه دارند، خانواده‌ای موفق‌تر است که به دنبال یافتن راه‌هایی باشد که در عین احترام به آزادی عمل فردی، در زندگی فرزند خود موثر باقی بماند.
زمانی‌که والدین تصمیم به مهاجرت می‌گیرند باید به یاد داشته باشند به کشور جدیدی با فرهنگ متفاوت می‌روند و نمی‌توانند بگویند من در اروپا یا آمریکا می‌خواهم با فرهنگ ایرانی زندگی کنم. درست است که ما یکسری اصولی که برای‌مان مهم است را باید حفظ کنیم اما باید بدانیم خیلی از اصول کشوری که به آن مهاجرت کرده‌ایم را نیز باید بپذریم.
به‌طور مشخص مهاجرت برای کودکان چه مشکلاتی را در پی دارد؟
نخستین روزهای اقامت در کشور جدید برای کودکان و نوجوانان نیز می‌تواند دشوار باشد. مهم‌ترین مشکلاتی که کودکان و نوجوانان مهاجر در ابتدا با آن روبه‌رو می‌شوند عبارتند از: یادگیری زبان، ارتباط با همسالان، مشکل در دوست‌یابی، دلتنگی برای خانواده و دوستان قدیمی، ناتوانی در سازگاری با محیط جدید، افت تحصیلی به دلیل تفاوت سیستم آموزشی.
تجربه‌ی مهاجرت به جز استرس و اضطراب چه مشکلات روان‌پزشکی یا بیماری‌هایی را در پی دارد؟
شایع‌ترین مشکلاتی که برای افراد پس از مهاجرت پیش می‌آید همین استرس، اضطراب، افسردگی و مشکلات خانوادگی است.
بنابراین می‌توانیم بگوییم استرس ناشی از شوک فرهنگی، تغییر جغرافیا و زبان می‌تواند سلامت روان را تهدید کند؟
هرچیزی می‌تواند سلامت روان را تهدید کند. زمانی‌که فرد دچار افسردگی یا اضطراب می‌شود به نوعی سلامت روان او تهدید شده است. اگر افراد از قبل سابقه‌ی افسردگی، اضطراب و استرس داشته باشند بعد از مهاجرت ممکن است این مشکلات بیشتر شود. قطعا هیچ پاسخ قطعی وجود ندارد و فاکتورهای زیادی در سلامت روان بعد از مهاجرت موثر است. از جمله سن، زمان مهاجرت، نوع مهاجرت، اجباری یا اختیاری بودن آن، سابقه‌ی روابط فرد، پیشینه‌ی تحصیلی و مالی. یعنی این مساله موضوعی چند فاکتوری است.
برای پیشگیری از مشکلات روان‌شناختی مهاجرت یا مقابله با آن و بهبود و افزایش سلامت روان بعد از مهاجرت افراد چه راه‌کارهایی را می‌توانند به‌کار بگیرند؟
مهاجرت از جمله داستان‌هایی است که افراد باید با آمادگی با آن روبه‌رو شوند. این‌که برویم ببینیم چه اتفاقی می‌افتد کار اشتباهی است. قبل از مهاجرت، امور و ملزومات مرتبط با مهاجرت را طی یک برنامه دقیق و از پیش تعیین شده پیگیری کنید تا با استرس کمتری روبه‌رو شوید. پیگیری اطلاعات صحیح از منابع معتبر و معتمد قبل و بعد از مهاجرت، داشتن تعامل با خانواده و دوستان جدید و قدیمی، داشتن برنامه ورزش منظم و روزانه، داشتن اهداف کوتاه مدت و بلندمدت واقع‌بینانه، همراه با برنامه‌ریزی جهت دست‌یابی به اهداف نیز از دیگر کارهای موثر است. همچنین پس از مهاجرت افراد باید دنبال گروه‌های اجتماعی هم زبان و هم فرهنگ خودشان بگردند. تحقیقات نشان داده این کار یکی از بهترین و موثرترین راه‌هاست. هرچند پیدا کردن دوست و شبکه‌ی اجتماعی کار خیلی سختی است اما اگر افراد بتوانند آن‌را پیدا کنند و دوست یا گروهی باشد که از سوی آن حمایت شوند خیلی کمک کننده است. همچنین افراد باید دنبال مشاور متخصص و هم زبان و فرهنگ آشنا باشند. مشاوری که هم فرهنگ ایران و هم فرهنگ کشور مقصد را می‌شناسد، نسبت به مسائل روانی، اجتماعی و فرهنگی مهاجران آشنا است و به کاهش فشار روانی و یادگیری مهارت‌ٔهای مقابله‌ای برای بهبود کیفیت زندگی مهاجرین کمک می‌کند.
فراموش نکنید همیشه می‌توانید از مشاوران ما در سیمیاروم و در حوزه‌های مختلف مشاوره از جمله مهاجرت، سلامت روان پس از مهاجرت و مسائل روان‌شناختی ناشی از مهاجرات راهنمایی بگیرید.
منبع: مصاحبه با دکتر ساره بهزادی‌پور
