نگاهی به سلامت روان افراد دارای معلولیت یا نیازهای ویژه

سازمان جهانی بهداشت «ناتوانی» یا معلولیت را طیف عظیمی از آسیب‌ها، محدودیت‌های فعالیت و محدودیت‌های مشارکت تعریف می‌کند. سلامت جسمی و روانی با هم مرتبط هستند. استرس مزمن می‌تواند علائم بیماری‌های جسمی مختلف را تشدید کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد بزرگسالان دارای معلولیت حدود پنج برابر بیشتر از بزرگسالان بدون معلولیت، از مشکلات روان‌پزشکی و پریشانی‌های روانی مکرر رنج می‌برند. وضعیت جسمی افراد بر سلامت روان آن‌ها تاثیر مستقیمی دارد. برهمین اساس آگاهی از سلامت روان افراد دارای معلولیت اهمیت ویژه‌ای دارد.

روز جهانی افراد دارای معلولیت

سوم دسامبر از سوی سازمان ملل متحد، روز جهانی افراد دارای معلولیت یا نیازهای ویژهIDPWD) ) نام‌گذاری شده و روزی برای ترویج برابری افراد دارای معلولیت در تمام عرصه‌های جامعه است.

براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، حدود ۱۵ درصد از جمعیت جهان به نوعی دارای معلولیت هستند. اما اغلب اوقات، نیازهای افراد دارای معلولیت توسط جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند برآورده نمی‌شود.

«همه معلولیت‌ها قابل مشاهده نیستند» شعار امسال این روز است. برخی از انواع معلولیت‌ها بلافاصله آشکار نمی‌شوند اما همچنان می‌توانند بر زندگی افراد تاثیر بگذارند. مانند بیماری‌های روانی، تفاوت‌های یادگیری، دردهای مزمن و اختلالات بینایی یا شنوایی. از سوی دیگر افراد دارای معلولیت به‌ویژه تحت تاثیر همه‌گیری کرونا دچار انزوا و کاهش خدماتی که در نتیجه آن رخ داده است، شده‌اند.

برهمین اساس هدف از شعار امسال، گسترش آگاهی در مورد معلولیت‌های نامرئی و همچنین تاثیر کرونا بر سلامت روان است.

مراقبت‌های روان‌درمانی؛ نیاز اساسی افراد دارای معلولیت

 اگرچه گاهی اوقات عنوان «افراد داری معلولیت» به یک جمعیت واحد اشاره می‌کند، اما این جمعیت گروه متنوعی از افراد با طیف وسیعی از نیازها هستند. دو نفر با یک نوع معلولیت به روش‌های مختلفی تحت تاثیر قرار می‌گیرند. برخی از معلولیت‌ها ممکن است پنهان باشند یا به راحتی قابل مشاهده نباشند. اما آن‌چه اهمیت دارد نیاز هر دو گروه به مراقبت‌های روان‌درمانی است.

اگر مشکلات سلامت روان حداقل برای ۱۴ روز در ماه مانع فعالیت‌های روزانه شما شد، با پزشک خود تماس بگیرید.

پریشانی روانی مکرر با رفتارهای بهداشتی ضعیف، افزایش استفاده از خدمات بهداشتی، اختلالات روانی، بیماری‌های مزمن و محدودیت در زندگی روزمره مرتبط است.

در طول همه‌گیری کرونا، انزوا، قطع ارتباط، اختلال در روال‌های معمول زندگی و کاهش خدمات بهداشتی تاثیر زیادی بر زندگی و رفاه روانی افراد دارای معلولیت داشته است.

داشتن استرس طبیعی است!

هر فردی در موقعیت‌های استرس‌زا واکنش‌های متفاوتی نشان می‌دهد. نحوه واکنش به موقعیت‌های استرس‌زا، مانند همه‌گیری کرونا می‌تواند به پیشینه شما، سیستم‌های حمایتی (برای مثال خانواده یا دوستان)، وضعیت مالی، سلامت و پیشینه عاطفی، جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنید و بسیاری موارد دیگر بستگی داشته باشد.

افراد دارای معلولیت یا نیازهای ویژه ممکن است به شدت به استرس ناشی از یک بحران واکنش نشان دهند. به‌ویژه اگر در معرض خطر بالاتری برای بیماری‌ جدی مثل کرونا باشند. (مانند افراد مسن و افراد در هر سنی با شرایط پزشکی زمینه‌ای خاص.)

انواع معلولیت

 فرد دارای معلولیت به فردی گفته می‌شود که «یک نقص جسمی یا ذهنی دارد که به‌طور قابل توجهی یک یا چند فعالیت اصلی زندگی‌اش را محدود می‌کند.» معلولیت شامل دسته‌بندی زیر می‌شود:

• ناتوانی‌های جسمی یا حرکتی
• ناتوانی‌های شناختی، رشدی یا ذهنی
• ناتوانی‌های حسی (نابینایی یا ناشنوایی)

جنبه‌های روانی و اجتماعی معلولیت

افراد دارای معلولیت اغلب با تبعیض و دسترسی نابرابر در زمینه اشتغال، مسکن، مراقبت‌های پزشکی و پوشش بیمه‌ای مواجه هستند.

در تبعیضی شدیدتر، بسیاری از افراد دارای معلولیت با چالش‌های جسمانی از جمله عدم تحرک یا درد شدید و چالش‌های اجتماعی مانند گوشه‌گیری یا انزوا و محرومیت از دعوت‌ به رویدادهای اجتماعی و فعالیت‌های تفریحی روبه‌رو می‌شوند. مدیریت این نوع موانع می‌تواند بر سلامت روان فرد تاثیر بگذارد.

داشتن معلولیت چه بخشی از هویت افراد از کودکی باشد، چه در مراحل بعدی زندگی پیش بیاید یا تشخیص داده شود، یک عامل زمینه‌ساز برای بسیاری از بیماری‌های سلامت روان است. علاوه بر آن، عواملی چون تنهایی، سوء‌استفاده‌ی مراقبین و چالش‌های دستیابی به کیفیت زندگی رضایت‌بخش به دلیل عدم دسترسی به مراقبت‌های مناسب می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های روانی را در این افراد افزایش دهد.

موانع مراقبت از سلامت روان در افراد با نیازهای ویژه

• دسترسی نامناسب به امکانات

افراد دارای معلولیت معمولا در دسترسی به مراقبت‌های بهداشت روانی موثر با چالش‌هایی مواجه می‌شوند. ممکن است این چالش‌ها، موانع ارتباطی حضوری یا مجازی باشد که تعامل با یک متخصص سلامت روان را دشوار می‌کند یا فقدان وسایل حمل‌ونقل مناسب برای یک فرد دارای معلولیت حرکتی باشد.

• انگ

انگ‌های غیرانسانی به افراد دارای معلولیت زده می‌شود که افراد را به دلیل ناتوانی یا داشتن نیازهای ویژه کمتر،  پایین‌تر یا بی‌ارزش می‌بینند و پتانسیل‌های آن‌ها را نادیده می‌گیرند.

• ناآگاهی از اهمیت سلامت روان

برای بسیاری از افراد دارای معلولیت، مراقبت فیزیکی به عنوان نخستین اولویت در نظر گرفته می‌شود. اما معلولیت کیفیت زندگی یک فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد و می‌تواند تاثیر مستقیمی بر تمام جنبه‌های سلامتی و تجربه‌های روزانه آن‌ها داشته باشد. بسیاری از افراد دارای معلولیت به دلیل درمان‌های مختلف و دردناکی که برای وضعیت جسمانی خود دریافت می‌کنند، افسردگی و اضطراب ناشی از انزوا را نیز تجربه می‌کنند. اما این بخش اغلب نادیده یا به عنوان بخش جنبی یک تجربه‌ی فیزیکی در نظر گرفته می‌شود.

• فقر و بیکاری

افراد دارای معلولیت بیشتر با تبعیض شغلی روبه‌رو می‌شوند و در دسترسی به شغل تمام وقت مشکل دارند. همچنین درآمد متوسط کمتری دارند و بیشتر در فقر زندگی می‌کنند. کار موقت یا پاره‌وقت این افراد و فقری که با آن مواجه هستند اغلب باعث عدم دسترسی مناسب به خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبت‌های سلامتی می‌شود.

• هزینه‌ها

هزینه‌های دارویی و نبود پوشش بیمه‌ای مناسب منجر به بالا رفتن هزینه‌های این افراد می‌شود. افراد دارای معلولیت اغلب با هزینه‌های غیرقابل جبرانی برای پرداخت نیازهای پزشکی و درمانی از جیب خود روبه‌رو هستند، که منجر به اولویت دادن مراقبت‌های فیزیکی بر سلامت روان می‌شود.

• موانع ارتباطی

اگر فردی دارای معلولیتی مانند شنوایی، تکلم یا مشکل درک باشد بر نحوه برقراری ارتباط او با روان‌درمان‌گر تاثیر می‌گذارد. پیدا کردن یک متخصص سلامت روان که بداند چگونه از منابع و ابزارهای دسترسی برای ارائه خدمات استفاده کند، بسیار چالش برانگیز است.

تجربه‌ی تغییر؛ مبارزه‌ای هر روزه

 بسیاری از افراد اضطراب یا افسردگی را به عنوان استرس پس از حادثه مانند وقوع یک رویداد بزرگ تغییردهنده زندگی چون معلولیت تجربه می‌کنند.

اگر  فردی در اثر حادثه یا تصادف دچار نقص عضو یا معلولیت شود احتمالا با تغییر بسیار بزرگی در زندگی مواجه می‌شود. ممکن است زندگی به یک مبارزه واقعی برای مدیریت چیزی تبدیل شود که از نظر دیگران مانند فعالیت‌های روزانه عادی به نظر می‌رسد.

در چنین مواقعی افراد با تجربه‌های ناخوشایند جدیدی روبه‌رو می‌شوند. مانند داشتن احساسات منفی در مورد تنهایی رانندگی کردن، رفتن به فروشگاه، نگاه کردن یا قضاوت شدن توسط دیگران.

افسردگی شایع‌ترین بیماری روان در معلولان

 در همین راستا افسردگی یکی از شایع‌ترین شرایط ثانویه در ارتباط با معلولیت یا یک بیماری مزمن است. مطالعات نشان می‌دهد افراد دارای معلولیت بیشتر از علائم افسردگی و اضطراب رنج می‌برند.

البته قرار نیست همه افراد دارای معلولیت دچار افسردگی یا اضطراب شوند، اما برخی از چالش‌هایی که با آن‌ روبه‌رو هستند، آن‌ها را در معرض خطر بیشتری قرار می‌دهد.

همه ما می‌دانیم که وضعیت اجتماعی-اقتصادی، سلامتی، درد، تحرک، تجربه یک تروما، و انزوا چالش‌های رایج برای افراد دارای معلولیت هستند و همین چالش‌ها خطر نگرانی نسبت به مسائل سلامت روان را افزایش می‌دهند.

اگر فردی را سراغ دارید که به تازگی یا سال‌هاست دچار معلولیت یا ناتوانی شده یا خودتان در چنین شرایطی قرار دارید مراقب علائم و نشانه‌های مشکلات سلامت روان باشید و در صورت مشاهده‌ی یک چند علامت حتما از متخصص کمک بگیرید. نشانه‌هایی مانند:

• خلق و خوی ضعیف مداوم
• عدم لذت بردن از فعالیت‌ها به‌طورکلی
• افزایش تحریک‌پذیری
• عصبانیت
• تغییر در خواب
• تغییر در اشتها
• کاهش حافظه
• مشکل تمرکز
• خستگی
• کاهش انرژی
• افزایش نگرانی
• انزوا و گوشه‌گیری
• اجتناب و کناره‌گیری مداوم از افراد، مکان‌ها یا چیزهای خاص
• افکار خودکشی یا مرگ

مقابله با معلولیت و بیماری مزمن

زندگی با یک بیماری مزمن یا معلولیت می‌تواند دشوار باشد و چالش‌های اجتماعی زیادی به فرد تحمل کند. از تبعیض در محل کار و مدرسه، کلیشه‌های مربوط به افراد بیمار یا معلول، نادیده‌ گرفتن حقوق معلولان تا موانع دسترسی.

روان درمانی می‌تواند به افراد دارای معلولیت یا نیازهای ویژه کمک کند تا با چالش‌های اجتماعی زندگی با معلولیت یا بیماری مزمن مقابله کنند. یک درمان‌گر متخصص از مراجع حمایت می‌کند تا احساسات و نیازهای‌‌شان را شناسایی، درباره تجربه‌های‌شان با دیگران صحبت، از خودشان دفاع و شکاف‌های ارتباطی مرتبط با ناتوانی را پر کنند. روان درمانی همچنین می‌تواند به خانواده‌های دارای عضو معلول کمک کند تا از او حمایت کنند.

اثرات معلولیت بر سلامت روان

برخی از بیماری‌های مزمن و معلولیت‌ها به‌طور مستقیم بر سلامت روان تاثیر می‌گذارد. بیماری‌هایی مانند افسردگی، دوقطبی و اضطراب فراگیر، مشکلات مزمنی هستند که می‌توانند سلامت روان فرد را به‌ خطر بیاندازند. برخی از این مشکلات عبارتند از:

• استرس و اضطراب در مورد موانع دسترسی

فردی که دارای نقص حرکتی و نیازهای ویژه است نگرانی‌ دسترسی به مکان‌های مختلف را دارد یا برای تهیه‌ی نیازهای روزانه‌اش دچار اضطراب می‌شود.

• قرار گرفتن در معرض تبعیض

تبعیض علیه افراد دارای معلولیت یک مشکل فراگیر است. حتی برخی این تبعیض علیه معلولان را موجه می‌دانند. تبعیض بر سلامت روحی و جسمی افراد تاثیر می‌گذارد.

• چالش‌های ارتباطی

افراد دارای معلولیت ممکن است برای بحث در مورد تجربیات‌شان، دریافت حمایت از خانواده‌ها و نزدیکان یا حضور در جمع و ارتباط با آن‌ها دچار چالش شوند یا به کمک نیاز داشته باشند.

• استرس پزشکی

گاهی ممکن است تشخیص بیماری‌ها و مشکلات مزمن افراد  زمان‌بر باشد و حتی پزشک یا نزدیکان علائم آن‌ها را باور نکنند و نادیده بگیرند. این مساله می‌تواند استرس‌زا و تضعیف‌کننده روحیه باشد و عزت نفس فرد را از بین ببرد.

• ترس از آینده

افراد دارای معلولیت ممکن است مدام نگران باشند که اگر ساختار حمایتی آن‌ها تغییر کند چه اتفاقی برای‌شان خواهد افتاد. تغییرات جزئی در قانون بیمه می‌تواند پیامدهای فاجعه‌باری برای سلامتی این افراد در پی داشته باشد. در برخی از این بیماری‌ها ترس از مرگ نیز وجود دارد.

• تضعیف عزت نفس

اگرچه معلولیت و بیماری‌های  مزمن رایج هستند، اما دنیا برای افرادی طراحی شده است که چنین مشکلاتی ندارند!. این موضوع می‌تواند باعث شود افراد دارای معلولیت یا نیازهای ویژه ارزش خود را زیر سوال ببرند.

روان درمانی در بیماری مزمن و معلولیت

سلامت جسمی و روانی با هم مرتبط هستند. استرس مزمن می‌تواند علائم بیماری‌های جسمی مختلف را تشدید کند. علاوه بر این، برخی از بیماری‌ها و ناتوانی‌های مزمن، مانند افسردگی و اضطراب، در درجه اول بر سلامت روان تاثیر می‌گذارند.

روان درمانی می‌تواند به بسیاری از جنبه‌های سلامت روانی زندگی با معلولیت کمک کند. رویکرد درمانی مناسب به شرایط و اهداف درمانی فرد بستگی دارد. به عنوان مثال، فردی که درد مزمن دارد ممکن است به انگیزه برای ورزش بیشتر و حمایت برای مقابله با استرس نیاز داشته باشد. برخی از راه‌هایی که روان درمانی می‌تواند به معلولیت و درد مزمن کمک کند عبارتند از:

• کمک به افراد در درک ارتباط ذهن و بدن
• حمایت از افراد برای صحبت در مورد تجربیات خود با نزدیکان
• ترویج نگرش پذیرش
• کمک به افراد برای شناسایی و حمایت از نیازهایشان
• کمک به مراقبان درباره احساسات پیچیده و چالش‌هایی که مراقبت می‌تواند ایجاد کند.

خودیاری و راهکارهای مقابله با مشکلات روانی معلولیت

همان‌طور که گفته شد افراد دارای نیازهای ویژه علاوه بر مشکلات جسمی و بی‌عدالتی‌های اجتماعی با مشکلات و بیماری‌های روان‌پزشکی نیز دست و پنجه نرم می‌کنند. هرچند گاهی بعد روحی و روانی این مسائل پررنگ‌تر و نیازمند صرف انرژی بیشتر است. از همین روی به‌کارگیری برخی از نکات و راه‌کارهای قابل انجام و در دسترس می‌تواند به الگویی از مراقبت و خودیاری برای مقابله با مشکلات سلامت روان در افراد دارای معلولیت یا نیازهای ویژه تبدیل شود.

• ارتباط با دیگران

ما موجودات اجتماعی هستیم. ارتباطات اجتماعی و بیرون رفتن با مردم و انجام کارهایی که از آن‌ها لذت می‌بریم راه خوبی برای شکستن چرخه انزوا و تجربه‌ی شادی و آرامش است. سعی کنید با خانواده، دوستان یا همکاران‌تان ارتباط برقرار کنید.

• فعال باشید

زمانی‌که خود را مشغول و فعال نگه می‌دارید و سرگرم انجام کاری لذت‌بخش هستید می‌توانید افکار منفی را متوقف کنید.

• اندر فواید ورزش

زمان بیشتری را صرف ورزش و تحرک کنید. حتی چند بار در هفته و هربار فقط به مدت نیم ساعت ورزش کنید تا احساس بهتری داشته باشید. ورزش استرس را از بین می‌برد، در مقابله با افسردگی موثر است و کیفیت خواب را بهبود می‌بخشد.

• کارهای داوطلبانه

داوطلب شوید به کسی یا سازمانی کمک کنید یا کاری را انجام دهید. کمک کردن به دیگران احساس خوبی چون موفقیت در ما ایجاد می‌کند و به زندگی معنا می‌بخشد.

• بیاموزید

اگر امکانش را دارید ادامه تحصیل بدهید. یا سعی کنید هر روز چیز جدیدی یاد بگیرید. برای یک کلاس یا دوره جدید ثبت‌نام کنید. یادگیری و توسعه مهارت‌های‌مان حس خوبی نسبت به خودمان به ما می‌دهد.

• تمرین ذهن آگاهی

چیزها را همان‌طور که هستند بپذیرید. تلاش برای انکار، رد کردن یا نپذیرفتن اتفاقی که افتاده انرژی زیادی می‌گیرد و بی‌اثر است. فقط از طریق پذیرش می‌توانیم با آن‌چه هست به صلح برسیم و به جلو حرکت کنیم.

چند نکته

• از یک میلیارد جمعیت افراد دارای معلولیت، ۸۰ درصد در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند.
• تخمین زده می‌شود که ۴۶ درصد از افراد مسن ۶۰ سال به بالا دارای معلولیت هستند.
• از هر پنج زن، یک زن احتمالا در زندگی‌اش ناتوانی را تجربه می‌کند. همچنین از هر ۱۰ کودک، یک کودک معلولیت دارد.
• افراد دارای معلولیت در جهان جزو شدیدترین آسیب‌دیدگان کووید-۱۹ هستند.

مشاوران ما در سیمیاروم همواره و در سراسر جهان در کنار شما هستند.

منبع ۱

منبع ۲

منبع ۳

منبع ۴

منبع ۵

منبع ۶