فهرست مطالب
خانه » مشاوره کودک و نوجوان »
معمولاً اصطلاح OCD برای توصیف شخصی به کار می‌رود که دوست دارد منظم باشد. اما چنین تصویر موضوع را بسیار دست کم گرفته است. اختلال وسواس فکری اجباری (OCD) زمانی تشخیص داده می‌شود که کودکان دچار افکار مزاحم، مداوم و اجباری هستند که در عملکرد روزمره آنها اختلال ایجاد می‌کند.
وسواس کودکان ریشه در اضطراب دارد، می‌تواند در هر سنی از پیش دبستانی تا بزرگسالی ایجاد شود، اما به احتمال زیاد در سال‌های پیش از نوجوانی ظاهر می‌شود. برای دانستن این که اختلال وسواس یا OCD چیست؟ ، با ما همراه باشید.
انواع وسواس در کودکان
اختلال وسواس جبری عملی در کودکان (OCD) نسبتاً شایع است، به طوری که حدود 1٪ از کودکان از این بیماری ناتوان‌کننده رنج می‌برند. میانگین سنی شروع اختلال تقریباً 10 سال است و تقریباً 80٪ بزرگسالان مبتلا به OCD علائم شروع اختلال را قبل از 18 سالگی نشان دادند. اصطلاح اختلال وسواس فکری اجباری یک اصطلاح کلی برای توصیف چندین نوع مختلف وسواس است که در ادامه مهترین انواع آن را در کودکان بررسی می‌کنیم.
1. وسواس چک کردن
چک کردن یک اجبار رایج برای مبتلایان به OCD است که می‌تواند شامل بررسی فیزیکی آیتم‌ها تا بررسی ذهنی افکار باشد. اغلب فرآیند بررسی می‌تواند به مرور زمان بدتر شود و برای برخی ممکن است چندین ساعت طول بکشد. رایج‌ترین اشکال بررسی عبارتند از چک کردن درها، چراغ‌ها، پنجره‌ها، قفل‌ها، نگاه کردن به آینه‌ها، رجوع به فهرست‌ها و بررسی افکار خود برای اطمینان از اینکه در واقعیت اتفاق نیفتاده‌اند. در بین علائم وسواس کودکان ممکن است شاهد باشیم که کودک بارها و بارها تعداد عروسک‌ها و محل آنها را بررسی می‌کند. یا مدام از مادر می‌پرسد که آیا خواب دیده است که پدر مریض شده است؟
2. وسواس آلودگی
ترس از آلوده شدن و بیماری نیز در بین مبتلایان به وسواس رایج است. اغلب، اجباری که با این نوع افکار وسواسی همراه است، تمیز کردن و شستن دست است، تا حدی که برخی از مبتلایان به دلیل شستن بیش از حد دست‌ها دچار بیماری‌های پوستی می‌شوند. منابع آلودگی فقط جسمی نیستند، برخی از کودکان و بزرگسالان مبتلا به این نوع OCD ممکن است با آلودگی روانی نیز دست و پنجه نرم کنند. به عبارت دیگر، اگر روز سختی را سپری کرده باشند، اگر کسی به آنها سخنی ناخوشایند گفته باشد یا فکر کنند کاری بد انجام داده اند، احساس کثیف یا ناپاک بودن می‌کنند و رو به شستشو می‌آورند.
3. وسواس احتکار
اگر وسواس کودکان از نوع احتکار باشد، جدا کردن آنها از وسایلشن بسیار سخت است. در حالی که لذت بردن از جمع آوری اقلام، حتی چیزهای عجیب و غریب مانند نی یا سنگ برای کودکان کاملاً طبیعی است، اما وسواس احتکار کننده‌ها وابستگی عاطفی شدیدی به وسایل خود پیدا می‌کنند، اغلب نسبت به نحوه نگهداری آنها متعصب می‌شوند و حتی اگر شکسته و خراب باشند هم جدا شدن از آنها را غیرممکن می‌دانند.
4. وسواس نشخوار فکری و افکار مزاحم
نشخوار فکری اصطلاحی است که برای توصیف افکار طولانی در مورد موضوعی استفاده می‌شود که مانع از عملکرد عادی فرد می‌شود. کودک یا نوجوانی که با OCD نشخواری دست و پنجه نرم می‌کند، ممکن است برای مدت زیادی کاملاً جدا از محیط و در خود فرو رفته به نظر برسد.
در بلاگ سیمیاروم بیشتر بخوانید: روش تشخیص و درمان وسواس فکری در نوجوانان
معمولاً بیمار پاسخی برای سوالاتش ندارد و نمی‌داند چطور افکارش را متوقف کند. در برخی از کودکان وسواسی تفکر جادویی نیز دیده می‌شود. برای مثال کودک معنقد است کلمات یا رنگ‌های خاصی را می‌بیند یا می‌تواند روی لبه دیوار بایستد که همه آنها می‌توانند منجر به بروز آسیب به کودک شوند.
علائم و نشانه‌هایOCD در کودکان
وسواس کودکان یک اختلال روانی است که با مشخصه وسواس و اجبار همراه است و در زندگی روزمره کودک اختلال ایجاد می‌کند. وسواس به افکار، تصاویر یا ایده‌هایی گفته می‌شود که از بین نمی‌روند، ناخواسته هستند و بسیار ناراحت‌کننده یا نگران‌کننده هستند. اجبارها رفتارهایی هستند که کودک برای خلاصی از وسواس انجام می‌دهد تا از شدت اضطراب خود بکاهد.
کودکان مبتلا به وسواس فکری اغلب بینش کمتری نسبت مشکل خود در مقایسه با بزرگسالان دارند و توانایی درک غیرمنطقی بودن افکارشان را ندارند. این مسئله، همراه با توانایی کلامی محدود و/یا در حال رشد، می‌تواند تشخیص صحیح را دشوار کند. وسواس‌ها و اجبارهای کودک اغلب با بزرگسالان متفاوت است. بنابراین، چند نکته را باید در مورد وسواس کودکان دانست:
- وسواس فکری در کودکان اغلب در رابطه با مرگ والدین است.
- به ندرت بر مضامین جنسی تأکید دارد، و این گونه مضامین بیشتر در نوجوانان و بزرگسالان دیده می‌شود.
- تشریفات یا اجبارهای کودکان ممکن است بیشتر شامل اعضای خانواده یا متمرکز بر آنها باشد.
- نرخ ابتلا به نوع وسواس احتکار در کودکان بیشتر از بزرگسالان است.
- وسواس جبری عملی در کودکان ریسک ابتلا به اختلال تیک و اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD) را نیز افزایش می‌دهد.
علائم و نشانه‌های OCD در کودکان را می‌توان به عنوان وسواس و اجبار طبقه بندی کرد. وسواس‌های رایج در بین کودکان مبتلا به OCD عبارتند از:
- افکار یا تصاویر مزاحم و ناخواسته از چیزهای خشونت‌آمیز یا آزاردهنده، مانند آسیب رساندن به دیگران
- نگرانی شدید در مورد اتفاقات بد، انجام کاری اشتباه یا دروغ گفتن
- احساس اینکه همه چیز باید درست باشد
- مشغولیت به نظم، تقارن یا دقت
- نگرانی در مورد مریض شدن خود یا دیگران
در بلاگ سیمیاروم درباره وسواس تقارن بیشتر بخوانید.
اجبارها اغلب (اما نه همیشه) با وسواس کودکان مرتبط هستند. به عنوان مثال، اگر کودک از میکروب می‌ترسد، ممکن است مجبور شود دست‌های خود را به طور مکرر بشویید. اجبارهای رایج در بین کودکان مبتلا به OCD عبارتند از:
- بارها و بارها شمردن چیزها
- آداب و رسوم مفصلی که باید هر بار دقیقاً به همان روش انجام شود (مانند مراسم قبل از خواب)
- شستن زیاد دست ها، دوش گرفتن یا مسواک زدن دندان‌ها
- تکرار بیش از حد صداها، کلمات یا اعداد برای خود
- مرتب کردن یا تنظیم مجدد اشیاء به روشی خاص یا متقارن
- بررسی مکرر (مانند بررسی مجدد قفل بودن در، وسایل داخل کیف مدرسه، یا انجام صحیح تکالیف)
- سوال پرسیدن مکرر از دوستان و خانواده برای اطمینان‌یابی
تشخیص وسواس در کودکان
تشخیص وسواس کودکان همیشه ساده نیست. برخی از کودکان رفتارهایشان را مخفی می‌کنند، بنابراین والدین ممکن است متوجه وسواس کودک نشوند. همچنین، امکان همبودی این اختلال با سایر اختلالات مانند اوتیسم نیز وجود دارد که تشخیص آن را دشوارتر می‌کند.
در کلینیک‌های روانشناسی کودک، درمانگران آموزش دیده ارزیابی‌های مربوط به تشخیص وسواس جبری عملی در کودکان را ارائه می‌کنند که شامل مصاحبه‌های گسترده با والدین و کودک و پرسشنامه‌های ساختاریافته است. برای تایید تشخیص، اختلال باید کیفیت زندگی کودک را به شکل چشم‌گیر کاهش داده باشد و حداقل 5 مورد از نشانه‌های وسواس و اجبار در کودک تایید شود.
دلیل و علت ایجاد وسواس فکری در کودکان
علت وسواس کودکان مشخص نیست. تحقیقات نشان می‌دهد که علت آن می‌تواند یک مشکل مغزی باشد، به نحوی که در مغز کودکان مبتلا به وسواس میزان ماده شیمیایی سروتونین کمتر از دیگران است. به علاوه، وسواس نوعی اختلال ارثی است. بنابراین، وجود آن در خانواده، ریسک ابتلا به وسواس فکری در کودکان خانواده را نیز افزایش می‌دهد. در برخی موارد نیز بروز تروما و ابتلا به یک بیماری می‌تواند محرک شروع وسواس باشد.
با کودکان وسواسی چطور برخورد کنیم؟
همانطور که در ادامه می‌آید، وسواس را با روان درمانی یا ترکیبی از دارو درمانی و روان درمانی می‌توان درمان کرد. اما نقش حمایتی والدین در این دوره بسیار اهمیت دارد. با فرزندتان در مورد رفتارها و علائمش صحبت کنید. به روشی حمایتی صحبت کنید، گوش دهید و عشق خود را نشان دهید. سرزنش نکنید و موضوع را با تشریح وضعیت باز کنید: «من متوجه شدم که جوراب هایت را زیاد مرتب می‌کنی، سعی می‌کنی آنها را یکدست کنار هم بچینی.» به او بگویید که مشکلی به نام OCD می‌تواند وضعیت او را تشریح کند و صحبت با یک روانشناس به همه شما این اطمینان را می‌دهد که او در صورت لزوم کمک‌های مناسبی دریافت کند.
یک قرار ملاقات با روانپزشک یا روانشناس کودک تنظیم کنید. خانواده نقش مهمی در تشخیص، بازی می‌کنند. از آنجا که کودکان قادر به صحبت در مورد افکار و احساساتشان نیستند، این والدین، معلمان و نزدیکان هستند که زودتر متوجه شرایط می‌شوند. علائم و رفتارهای فرزندتان را ثبت کنید تا در صورت لزوم این اطلاعات را در اختیار روانشناس فرزندتان قرار دهید.
در درمان فرزندتان شرکت کنید. بخشی از درمان، آموزش دادن به والدین در مورد چگونگی واکنش به علائم OCD فرزندشان است. هرچه می‌توانید در مورد راه‌هایی که می‌توانید کمک کنید بیاموزید. با روان درمانگر فرزندتان در مورد استراتژی‌هایی که می‌توانید در برخورد با فرزندتان به کار ببندید، صحبت کنید و بیاموزید که چطور می‌توانید بدون تن دادن به اجبارها و تشریفات فرزندتان به او کمک کنید.
برای درمان، صبور باشید. غلبه بر OCD یک فرآیند است و به همین دلیل ویزیت‌های درمانی زیادی را باید پشت سر بگذارید. حتما همه نوبت‌ها را پیگیری کنید و به فرزندتان کمک کنید که تکنیک‌ها و تمرینات درمانگر را انجام دهد. تلاش فرزندتان را تحسین کنید و پیشرفت‌های کوچک را هم مهم ارزیابی کنید.
به استرس در سطح خانواده رسیدگی کنید. علائم وسواس در کودکان زمانی بدتر می‌شود که استرس و اضطراب کلی بالا باشد. انجام تمرین‌ها به صورت خانوادگی مانند ساعات آرام، وعده‌های غذایی منظم، روتین‌های آرام‌بخش قبل از خواب و سایر اشکال مراقبت از خود برای کودکان مبتلا به OCD مفید خواهد بود.
مراقب سلامت روان خود باشید. تربیت کودک مبتلا به وسواس بسیار سخت است. به همین دلیل است که بسیاری از والدین و مراقبان به دنبال گروه‌های حمایتی هستند تا بتوانند آزادانه درباره نگرانی‌های خود صحبت کنند و روش‌های مفید را بیاموزند. با یک روانشناس صحبت کنید و تکنیک‌های مراقبت از خود را بیاموزید.
روش‌های بهبود وسواس در کودکان
در بیشتر موارد، درمان توصیه شده برای وسوای کودکان ترکیبی از درمان شناختی رفتاری فردی یا گروهی (CBT) همراه با داروهایی است که سطح سروتونین را افزایش می‌دهند، مانند مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs). سروتونین یک انتقال دهنده عصبی است که سیگنال‌ها را بین نورون‌ها در سراسر بدن منتقل می‌کند و با این کار به تنظیم خلق و خو، حافظه و سایر کارکردهای روانی کمک می‌کند.
درمان شناختی رفتاری
درمان وسواس با مواجهه و پیشگیری از پاسخ (ERP) یکی از محبوب‌ترین و مؤثرترین روش‌های درمانی برای وسواس کودکان است که نوعی درمان شناختی رفتاری (CBT) است. این روش شامل قرار دادن کودکان در معرض اضطرابی است که وسواس آنها برمی انگیزد و سپس تکنیک‌های مختلف به کودک آموزش داده می‌شود تا بتواند با آن اضطراب مقابله کند. این چرخه مواجهه و پیشگیری از پاسخ تا زمانی تکرار می‌شود که وسواس‌ها و/یا اجبارها دیگر کودک را آزار ندهند. در این روش درمانی، مشارکت موثر خانواده نیز لازم است. تحقیقات نشان می‌دهد که مشارکت والدین پیش بینی کننده قوی موفقیت CBT است.
دارودرمانی
در موارد شدید وسواس، درمان ممکن است شامل ترکیبی از CBT و داروهایی مانند SSRI برای کمک به کاهش اضطراب باشد. با این حال، این داروها باید در کودکان و نوجوانان با احتیاط مصرف شوند زیرا می‌توانند خطر خودکشی را افزایش دهند. در هنگام مصرف این داروها توسط کودک، خانواده باید نسبت به علائم خودکشی و افسردگی هوشیار باشند. لووکس (فلووکسامین)، پروزاک (فلوکستین)، و زولوفت (سرترالین) برای کودکان 6 سال و بالاتر تایید شده اند.
در صورتی که شاهد علائم وسواس کودکان در یکی از فرزندان خود هستید، با ما تماس بگیرید. به یاد داشته باشید که در اغلب موارد کودکان بینشی نسبت به غیرعادی بودن رفتارهای خود ندارند. این بزرگسالان هستند که باید نسبت به سلامت روان و جسم فرزند خود هوشیار باشند.
منابع:
