اختلال شخصیت و بررسی 5 نوع آن. مطالعه شخصیت انسان به دوره باستان بازمی‌گردد. تئوفراستوس، از شاگردان افلاطون و ارسطو، در نوشته‌های خود انسان‌های قرن 4 قبل از میلاد را به 30 شخصیت متفاوت تقسیم کرده بود. در ادامه به بررسی 5 نوع اختلال شخصیت شایع و نیز علائم و روش‌های درمانی آنها می‌پردازیم.
تحقیقات و مطالعات تا جایی ادامه یافت تا جایی که در قرن نوزده سخن از اختلال شخصیت به میان آمد. فیلیپ پینل را باید اولین فردی دانست که روانشناسی بالینی مدرن را پایه‌گذاری کرد و روش‌های درمانی کنونی و ارائه خدمات بهتر به بیماران روانی مدیون انقلابی است که او در زمینه رفتار با بیماران روانی ایجاد کرد.
و البته هم او بود که در سال 1801 به مفهوم اختلال شخصیت با مشخصه فوران خشم و پرخاشگری (مانیا) اشاره کرد.
این تحقیقات و خدمات ادامه یافت و امروزه شناخت ما از این اختلالات بیشتر شده است. بر اساس راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی، یک اختلال شخصیت در صورتی تائید می‌شود که موجب اختلال شدید در زندگی شخصی و اجتماعی فرد شده باشد و بر بیش از چند ویژگی شخصیتی وی تأثیر منفی داشته باشد.
تایید ابتلا به اختلال شخصیت باید دارای چند مشخصه دیگر نیز باشد، از جمله:
- پایدار بودن در طول زمان و شرایط
- عدم وجود دلیل دیگر برای علائم از جمله شرایط رشد یا محیط اجتماعی
- فقدان عوارض جانبی مصرف یک دارو یا یک وضعیت پزشکی
اختلال شخصیت به چه معنی است؟
شخصیت شما به تمام آن ویژگی‌های رفتاری گفته می‌شود که شایع هستند و نسبت به سایر رفتارهایتان بیشتر مشاهده می‌شوند. شخصیت از عنفوان کودکی ساخته می‌شود و در نوجوانی تثبیت می‌شود. بنابراین، اختلال شخصیت به حالتی گفته می‌شود که در آن فرد الگوهای نامطلوبی از رفتار را در طولانی‌مدت و به صورت فراگیر از خود نشان می‌دهد، به‌نحوی‌که این رفتارهای با الگوی رایج در بین انسان‌ها تطابق ندارد.
معمولاً رفتارها انعطاف‌ناپذیر و ناراحت‌کننده هستند و موجب اختلال در زندگی فرد و اطرافیان او می‌شود.
چرا برخی از افراد دچار اختلال شخصیت می‌شوند؟
علت مشخصی برای بروز این اختلالات وجود ندارد، بلکه مجموعه‌ای از عوامل منجر به اختلال شخصیت می‌شوند. از جمله عواملی که می‌توانند موجب بروز 5 نوع اختلال شخصیت شایع شوند عبارتند از:
- تفاوت در ساختمان مغزی
- عوامل ژنتیکی
- تجربه تروما در کودکی
- خشونت خانگی
- فرزندپروری نامناسب والدین
- الگوبرداری از والدین
انواع اختلالات شخصیت
قبل از آنکه به 5 نوع اختلال شخصیت شایع بپردازیم، بهتر است مروری بر دسته‌بندی انواع اختلالات شخصیت داشته باشیم.
راهنمای تشخیصی و آماری بیماری‌های روانی 10 اختلال را فهرست کرده است و آنها را در سه خوشه یا دسته جای داده است.
دسته اول اختلالات شخصیت (غیرعادی و مشکوک)
- پارانوئید
- اسکیزوئید
- اسکیزوتایپال
دسته دوم اختلالات شخصیت (احساسی و آنی)
- ضداجتماعی
- مرزی
- نمایشی
- خودشیفته
دسته سوم اختلالات شخصیت (مضطرب و ترسو)
- اجتنابی
- وابسته
- وسواسی-اجباری
ذکر این نکته ضروری است که در بیشتر موارد، به‌ندرت کسی که دچار اختلال شخصیت است وارد دوره درمان با یک متخصص بهداشت روان می‌شود. این بدان دلیل است که بیمار بر این باور است که تصورات و ویژگی‌های شخصیتی او کاملاً درست هستند و او نیازی به درمان ندارد، بلکه این دیگران هستند که باید خود را تغییر دهند. معدود مواردی که بیمار با روانشناس یا روان‌پزشک در تماس قرار می‌گیرد، زمانی است که وارد دوره بحرانی بیماری خود شده است، به خود یا دیگران آسیبی زده است یا به دلیل رفتارهایش با قانون مشکل پیدا کرده است.
از این رو، تشخیص درست و به موقع اختلالات شخصیت اهمیت زیادی برای روانشناسان و روان‌پزشکان دارد، چراکه می‌توانند به مدیریت علائم در بیمار و بهبود کیفیت زندگی وی کمک کنند.
این دسته اختلالات نه تنها باعث افت کیفیت زندگی و روابط بیمار می‌شوند، بلکه به طور مستقیم در زندگی اطرافیان نیز تأثیر منفی دارند.
5 نوع اختلال شخصیت شایع کدامیک هستند؟
- وسواسی-اجباری
- پارانوئید
- ضداجتماعی
- اسکیزوئید
- خودشیفته
با وجود سال‌ها تحقیق، مطالعه و مقالات علمی، روانشناسان و جامعه شناسان هنوز نسبت به میزان واقعی شیوع اختلالات روانی در جامعه مدرن امروزی تردید دارند. بسیاری از متخصصان تخمین می‌زنند که این دسته اختلالات حدود شش تا شانزده درصد از جمعیت را تحت تأثیر قرار داده‌اند. این اختلالات به طور مساوی در هر دو جنسیت دیده می‌شوند و تقریباً در سنین بسیار پایین شروع به ظاهر شدن می‌کنند. در ادامه به بررسی 5 نوع اختلال شخصیت شایع و علائم آنها می‌پردازیم.
اختلال شخصیت و وسواسی جبری
یکی از شایع‌ترین اختلالات شخصیت در بین بزرگ‌سالان اختلال وسواسی-اجباری است. هر چند بین این اختلال و اختلال وسواس فکری-عملی مشابهت ظاهری وجود دارد، اما هر یک به اختلال خاصی اشاره دارند. همبودی بین آنها بالاست، اما هر یک اختلال مجزایی هستند.
اختلال وسواسی-اجباری باعث می‌شود فرد به طور عجیبی به جزئیات، برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی و قوانین علاقه‌مند شود. این اشتغال از نیاز شدید فرد به ایدئال‌گرایی و فقدان کنترل کامل روی واقعیت نشات می‌گیرد. این مسئله باعث می‌شود که شخص به طور وسواس گونه‌ای به جزئیات دقت کند، در تعامل اجتماعی با دیگر دچار مشکل شود و احساس اضطراب مداوم داشته باشد.
تکرار افکار غیرقابل‌کنترل و رفتارهای تکانه‌ای از دیگر علائم شایع این اختلال شخصیت هستند.
بیمارانی که دچار فرم شدیدتر این اختلال شخصیت هستند، دچار تیک‌های غیرقابل‌کنترل بدن مانند حرکت بدن یا صداها می‌شوند.
به طور خلاصه علائم این اختلال عبارتند از:
- دل‌مشغولی شدید به جزئیات، نظم و ترتیب
- کمال‌گرایی شدید
- میل به کنترل اشخاص
- ناتوانی در سپردن امور به دیگران
- پرهیز از انجام فعالیت‌های لذت‌بخش به دلیل اشتغال به کار
- سرسخت و لجباز
- کنترل شدید بودجه و خرج پول
درمان شخصیت وسواسی اجباری
درمان روان‌شناختی و با استفاده از مهارت‌های مقابله‌ای برای کنترل اضطراب، فشار کاری، مشکلات خانوادگی و مدیریت استرس توصیه می‌شود.
درمان شناختی رفتاری الگوهای شناختی و ذهنی بیمار را بررسی کرده و با استفاده از تکنیک‌های جدید سعی در اصلاح افکاری دارد که منجر به رفتارها و احساسات منفی می‌شود.
دارودرمانی، به تنهایی نمی‌تواند این اختلال شخصیت را درمان کند. اما در کنار روان‌درمانی برای کنترل علائم استرس و اضطراب مؤثر است. برای مثال، داروهای باز جذب سروتونین (SSRI) برای کاهش میزان اضطراب تجویز می‌شود.
مدیتیشن نیز با استفاده از تکنیک‌های تنفسی به کاهش اضطراب و تنش فرد کمک می‌کند.
پارانوئید
ابتلا به اختلال پارانوئید یکی از دیگر موارد در فهرست 5 نوع اختلال شخصیت شایع است. شخصیت پارانوئید با بی‌اعتمادی مداوم و غیرقابل‌کنترل نسبت به نیت و مقاصد دیگران تعریف می‌شود. کسی که دچار این اختلال می‌شود بر این باور است که گروه‌ها، افراد و اطرافیان او را هدف آزار، شکنجه و فریب قرار داده‌اند. این افکار خود را از طریق میل شدید بیمار به انزوا از جمع برای محافظت از خود نشان می‌دهد.
متأسفانه، افرادی که دچار این اختلال باشند به‌ندرت می‌توانند رابطه‌ای نزدیک و عمیق را با کسی شکل دهند که از بی‌اعتمادی آنان به دیگران نشأت می‌گیرد.
علائم آن شامل هوشیاری بیش‌ازحد، مشکوک بودن افراطی به دیگران، حس استقلال شدید، گارد داشتن در تمام لحظات، و بسته بودن به لحاظ عاطفی می‌شود.
به طور خلاصه علائم این اختلال شخصیت عبارتند از:
- بی‌اعتمادی و شک به دیگران
- باور غیرمنطقی به اینکه دیگران می‌خواهند او را فریب دهند
- توهین یا حمله ارزیابی کردن موقعیت‌های بی‌خطر
- واکنش خشونت‌آمیز یا متخاصم نسبت به کسی که به او شک دارند
- کینه‌ورزی
- تردید نسبت به وفاداری همسر
درمان پارانوئید
در بین 5 نوع اختلال شخصیت شایع که ذکر شد، درمان اختلال پارانوئید اصلاً ساده نیست چراکه بیمار به دیگران شک دارد و پیشنهاد آنان برای درمان را یک تهدید و توطئه می‌داند. حتی اگر وارد دوره درمان شود، به درمانگر شک دارد و حرف‌های او را نمی‌پذیرد. دائماً اظهار می‌کند که دیگران قصد دارند او را دیوانه جلوه دهند و او نیازی به درمان ندارد.
روش‌های عمده درمان این اختلال شخصیت، روان‌درمانی و دارودرمانی است.
درمان شناختی سعی می‌کند تا الگوهای فکری و فرض‌های اشتباه شخص پارانوئید را شناسایی کند و با شواهدی به او ثابت کند که دیگران غیرقابل‌اعتماد نیستند و جهان بیرون تهدیدکننده نیست.
به‌علاوه، مهارت‌های ارتباطی مؤثر مانند همدلی کردن، ارتباط چشمی و جرات ورزی نیز آموزش داده می‌شود تا فرد بتواند بدون تردید نسبت به دیگران وارد تعاملات اجتماعی شود.
معمولاً برای این دسته بیماران دارو تجویز نمی‌شود، چراکه شک و تردید شدید آنان موجب بدبینی نسبت به درمان و اطرافیان می‌شود. بیمار شک می‌کند که داروها با هدف آسیب رساندن به او تجویز شده‌اند. اما برای کاهش علائم اضطراب، ممکن است برای بیمار داروهای ضد اضطراب تجویز شود.
اختلال شخصیت ضداجتماعی
مهم‌ترین مشخصه رفتاری در این بیماران فقدان احساس و عاطفه نسبت به دیگران است. این خصیصه نهادیته شده باعث مشکلات بزرگ‌تری در ارتباط با اقتدار، قوانین اجتماعی و عبرت گرفتن از تجربه‌ها می‌شود. شخصیت ضداجتماعی معمولاً کارهایی خلاف منافع دیگران انجام می‌دهد و از آنجایی که احساسات و آسیب دیدن دیگران برای او مهم نیست، از انجام این کارها ابایی ندارد. بیماران مبتلا به شخصیت ضداجتماعی عموماً بسیار خشن، تکانه‌ای، تحریک‌پذیر و فاقد حس گناه و عذاب وجدان هستند. با وجودی که آنها در ظاهر به نظر اجتماعی می‌رسند و با دیگران خیلی سریع ارتباط برقرار می‌کنند، اما ویژگی‌های منفی شخصیتی آنان باعث می‌شود که عمر روابط آنها کوتاه باشد.
به طور خلاصه علائم اختلال شخصیت ضداجتماعی عبارتند از:
- اهمیت ندادن به دیگران
- دروغ‌گویی، دزدی، پنهان کردن هویت
- نقض قانون
- تخطی از حقوق دیگران
- رفتار پرخاشگرانه
- اهمیت ندادن به امنیت خود یا دیگران
- رفتار تکانه‌ای و بدون فکر
- بی مسئولیتی
- عدم پشیمانی
درمان اختلال شخصیت ضداجتماعی
متعهد کردن یک بیمار ضداجتماعی به درمان اصلاً کار ساده‌ای نیست. درمان آنها بسیار طولانی‌مدت است. در رفتاردرمانی تلاش می‌شود تا الگوهای فکری و رفتاری سالم جایگزین شوند. همچنین، قوانین مربوط به روابط اجتماعی و بین فردی، تفکر صحیح نسبت به قانون، هنجارها، حقوق دیگران و همچنین باورهای شناختی و تفکری سالم به بیمار آموزش داده می‌شود.
بیماران معمولاً به دارودرمانی پاسخ نمی‌دهند. اما تجویز دارو برای کنترل پرخاشگری تجویز می‌شوند.
معمولاً، بیماران دارای شخصیت ضداجتماعی دچار اعتیاد به مواد مخدر و الکل نیز می‌شوند که باید درمان‌های مرتبط برای آنان انجام شود. بسیاری از آنان نیز دچار افسردگی و اضطراب هستند که گام‌های لازم برای درمان بیمار اتخاذ می‌شود.
اختلال شخصیت اسکیزوئید
در فهرست 5 نوع اختلال شخصیت شایع به شخصیت اسکیزوئید نیز اشاره می‌شود که به دلیل تمایل به انزوا از جامعه و درون‌گرایی ارتباط کمی با اطرافیان خود دارد. بیماران به‌ندرت احساسات خود را بیان می‌کنند و اغلب در تنهایی سر می‌کنند. این افراد اغلب نسبت به انتقاد و تحسین بی‌تفاوت هستند. از آنجایی که این منزویان تنها اغلب به‌خوبی وظایف خود را انجام می‌دهند، از این رو به‌ندرت وارد دوره درمان می‌شوند.
به طور خلاصه، علائم این اختلال شخصیت عبارتند از:
- بی‌میلی به روابط اجتماعی و فردی
- ابراز احساسات کم
- لذت نبردن از اکثر فعالیت‌ها
- ظاهر سرد یا بی‌تفاوت نسبت به دیگران
- کم میلی یا بی‌میلی به برقراری رابطه جنسی
درمان اسکیزوئید
معمولاً داروهای آنتی سایکوپاتیک تجویز می‌شود، اما دارو کافی نیست و باید از روان‌درمانی نیز استفاده شود.
برای بهبود مهارت‌های اجتماعی بیمار، مهارت‌های زیر نیز در طول درمان به او آموزش داده می‌شوند:
- آموزش مهارت‌های مقابله‌ای
- بهبود مهارت‌های اجتماعی
- آموزش ارتباطات و مهار‌های ارتباطی
- آموزش و افزایش حرمت نفس
درمان این بیماران بدون درمان افسردگی ممکن نیست. افسردگی به دلیل حس تنهایی و انزوا به بیمار غلبه می‌کند و باید اقدامات لازم برای درمان بیمار اتخاذ شود.
اختلال شخصیت خودشیفته
خودشیفته‌ها از این که آخرین مورد در فهرست 5 نوع اختلال شخصیت شایع هستند خیلی خوشحال نخواهند شد. آنها دوست دارند همیشه اول و برتر باشند.
احساس خودبزرگ‌بینی بیش‌ازحد، بی‌توجه بودن به خواسته‌ها و نیازهای دیگران و عدم همدلی با دیگران از مشخصه‌های آنان است. هر چند میزانی از خودشیفتگی برای بقای هر کس لازم است، اما یک خودبزرگ‌بینی بین خودشیفته این امر را به سطحی غیرقابل‌باور ارتقا می‌دهد.
معمولاً این دسته بیماران به افراد بسیار موفق، ثروتمند و مشهور جامعه تبدیل می‌شوند. مقصر هرگونه شکست آنان دیگران هستند. یک خودشیفته قادر نیست مسئولیت خطاهایش را بپذیرد.
به دلیل خودبزرگ‌بینی بیش‌ازحد و تاکتیک‌هایی که برای سوءاستفاده از دیگران استفاده می‌کنند، به‌ندرت وارد دوره درمان می‌شوند یا مشکلی در رفتارهای خود می‌بینند.
به طور خلاصه، علائم اختلال شخصیت خودشیفته عبارتند از:
- باور به خاص و مهم بودن
- فانتزی قدرت، موفقیت و جذابیت
- ناتوانی در توجه به نیاز و احساسات دیگران
- اغراق در استعداد و دستاوردهای خود
- نیاز به تحسین و تمجید مداوم
- غرور و تکبر
- حسادت به دیگران، به‌خصوص فردی که احساس می‌کنند از آنها بالاتر و بهتر است
درمان اختلال شخصیت خودشیفته
می‌توان گفت دشوارترین پروتکل درمانی در بین فهرست 5 نوع اختلال شخصیت شایع به اختلال خودشیفته اختصاص دارد. فرد نسبت به درمان مقاوم است، چون خود را بالاتر و بهتر از دیگران می‌بیند و هیچ نقصی در خود نمی‌بیند.
درمان طولانی‌مدت و مستلزم کنار گذاشتن غرور و خودبزرگ‌بینی از سوی بیمار است.
روان‌درمانی به بیمار کمک می‌کند که تأثیر منفی الگوهای رفتاری خود را در زندگی‌اش ببیند. همچنین، درمانگر تلاش می‌کند تا تصویر اغراق‌شده بیمار از خودش را شکسته و به تصویری واقع‌گرایانه‌تر تبدیل کند.
سخنی از سیمیاروم
هر کسی شخصیت و رفتار منحصربه‌فردی دارد. بنابراین طبیعی است که ممکن است برخی از نشانه‌های فوق را در یکی از اطرافیان خود ببینید. وجود یک یا دو مشخصه در رفتار هر کس نشانه آن نیست که فرد دچار اختلال شخصیت است.
برای آنکه ابتلا به اختلال شخصیت در یک فرد تائید شود، معیارهای خاصی باید در مدت‌زمانی بیش از شش ماه در فرد دیه می‌شود. تشخیص باید توسط یک متخصص مجاز در حوزه بهداشت روان انجام شود.
اختلالات شخصیت یکی از مشکلات روانی رایج در جامعه است که باعث بروز مشکلات زیادی در زندگی بیمار و اطرافیان او می‌شود. تشخیص آنان دشوار است و به معیارهای زیادی نیاز دارد. همچنین، لازم است که مصاحبه‌ای از بیمار به عمل آید. درمان این دسته اختلالات به طرح درمان طولانی و پیچیده نیاز دارد. در عین حال، متقاعد کردن بیمار به شروع دوره درمان ساده نیست، چراکه اغلب آنان ایرادی در رفتارهای خود نمی‌بینند و معتقدند این دیگران هستند که به درمان نیاز دارند.
با این حال، درمان غیرممکن نیست و با کمک روش‌های مختلف روانشناسی و روان‌پزشکی می‌توان تا حد زیادی علائم اختلال را در کنترل گرفت.
امیدواریم که به بسیاری از سؤالات و ابهامات شما در مورد 5 نوع اختلال شخصیت شایع پاسخ داده باشیم. چنانچه سؤال یا ابهامی برای شما باقی مانده است، در بخش نظرات با ما در میان بگذارید
.
نظر خود را درباره این متن با دیگران در میان بگذارید