فهرست مطالب
- رفتار درمانی شناختی گروهی چیست؟
- مزایای رفتار درمانی شناختی گروهی
- معایب رفتار درمانی شناختی گروهی
- ابزارهای ارزیابی در رفتار درمانی شناختی برای درمان افسردگی و سایر اختلالات روانی
- رفتار درمانی شناختی گروهی چطور کار میکند؟
- مزایای حضور درمانگر کمکی در جلسات گروهی درمانی شناختی
- تأثیر سایز گروه در رفتار درمانی شناختی
- چه کسانی از شرکت در جلسات رفتار درمانی شناختی گروهی سود میبرند؟
- حذف یک بیمار از گروه
- آیا رفتار درمانی شناختی گروهی در درمان افسردگی مؤثر است؟
خانه » افسردگی »
رفتار درمانی شناختی (CBT) یک رویکرد درمانی روانشناختی است که میتواند بهصورت یکبهیک و گروهی اجرا شود. این روش گاهی به صورت خودیاری خود را نشان می دهد. تأثیر رفتار درمانی شناختی گروهی در درمان افسردگی و اضطراب مورد بررسی قرار گرفته است و تحقیقات متعدد اثربخشی آن را تأیید کردهاند.
با این حال، هنوز هم تحقیقات در مورد اجرای گروهی این روش کمتر از شکل فرد به فرد آن است. بسیاری از مراکز روانشناسی انواع روشهای رفتار درمانی شناختی را ارائه میدهند. پلتفرمهای مشاوره آنلاین نیز در این بین امکان اجرای این روش را فراهم کردهاند که بیش از پیش به بیماران دچار افسردگی و اضطراب کمک میکند. این روش درمان حتی آنها را در شرایط مطلوب و راحت با یک مشاور یا روانشناس قرار می دهد.
رفتار درمانی شناختی گروهی چیست؟
روان درمانی گروهی یا گروه درمانی ریشه در مدلهای روان پویای آسیبشناسی دارد و قبل از اولین توصیف روش CBT توسط آرون بک و همکارانش به کار میرفت. نکته مهم این است که روان درمانی گروهی تعاملات بین اعضای گروه را عامل تغییر در افکار و روان افراد میداند. در گروههای CBT ، تصور میشد که مدل شناختی رفتاری که به گروه آموزش داده میشود، مانند یک ماده فعال عمل میکند. در واقع، اخلاق آموزشی در مدل CBT ذاتی است و بهراحتی در ساختار گروهی جریان مییابد.
با این حال، رفتار درمانی شناختی گروهی فقط به آموزش مهارتها محدود نمیشود؛ بلکه مانند سبک فردی آن، عوامل بین فردی نیز در آن نقش بازی میکنند. در ادامه این مطلب به بررسی مزایا، معایب و چگونگی این نوع درمان و تأثیر رفتار درمانی شناختی گروهی در درمان افسردگی می پردازیم.
مزایای رفتار درمانی شناختی گروهی
- چندین مراجع بهطور همزمان تحت درمان قرار میگیرند.
- فرصت یادگیری از تجربهها و تکالیف انجام شده توسط دیگران وجود دارد.
- فرد میبیند که کسان دیگری نیز مشکلات مشابه دارند و خود را تنها حس نمیکند. (تأثیر طبیعی سازی)
- فشار درمان از روی فرد برداشته میشود و شخص میتواند هرگاه آماده بود حرف بزند.
- برای افرادی مناسب است که با جلسات فردی راحت نیستند.
معایب رفتار درمانی شناختی گروهی
- زمان درمانی کمتری برای هر مراجع اختصاص پیدا میکند
- امکان تطبیق دهی درمان با نیازهای فرد کاهش مییابد.(که این امکان با افزایش سایز گروه کمتر و کمتر میشود)
- برای افراد دچار اضطراب اجتماعی مناسب نیست.
- نرخ ترک درمان در آن بیشتر است.
- احتمال شکلگیری رابطه بین مراجعان خارج از گروه درمانی وجود دارد.
- حذف بیمار یا مراجعی که مشخص شده برای گروه درمانی مناسب نیست، دشوار است.
- برای افرادی که دچار مشکلات شدید و مزمن هستند، مناسب نیست.
ابزارهای ارزیابی در رفتار درمانی شناختی برای درمان افسردگی و سایر اختلالات روانی
تشخیص، مهمترین گام در درمان بیماری است. برای طی کردن مسیر ارزیابی شناختی-رفتاری، درمانگر از ابزارهای مختلفی مانند اجرای مصاحبه و اجرای انواع آزمونها استفاده میکند. مصاحبه مهمترین وسیله اجرای فرایند ارزیابی در این روش درمانی است. در اجرای آن بیشتر از تستهای خود گزارشگری (Self report) استفاده میشود.
همچنین، مصاحبه بخش مهمی از روند ارزیابی است. تفاوت اصلی مصاحبه رفتاری شناختی با مصاحبه روانپزشکی در این است که در روش اول درمانگر فقط علائم بیمار را بررسی نمی کند؛ بلکه به دنبال شناسایی عوامل زمینهساز و تداومبخش مشکلات است.
رفتار درمانی شناختی گروهی چطور کار میکند؟
جلسات رفتار درمانی شناختی گروهی، روند زیر را طی میکنند:
- بررسی اجمالی و کلی میزان ناراحتی بیمار و وضعیت خلقی وی
- مرور مختصری بر انجام تکالیف محول شده در جلسه قبل و بررسی پیشرفت بیمار
- گوش دادن به افکار و نگرانیهای بیمار در مورد فشاری که در جلسه مشاوره تحمل می کند.
- تعیین موضوع جلسه و چارچوب آن
- کار بر روی موضوع مطرح شده در جلسه
- ارائه خلاصه نکات جلسه
- بررسی بازخورد مراجع نسبت به جلسه
- دادن تکالیف خانگی و ارائه توضیحاتی در مورد آن توسط درمانگر
این روند ممکن است دچار تغییر و تحول شود. همیشه این طور نیست که تمام جلسات با همین روند طی شوند؛ بلکه ملاک، وضعیت روانشناختی مراجع است. برای مثال، ممکن است درمانگر به این نتیجه برسد که بهتر است بخش آموزش تکنیکهای شناختی زودتر آغاز شود. همچنین ممکن است درمانگر لازم بداند که در طول جلسه به مراحل قبلی برگردد.
مزایای حضور درمانگر کمکی در جلسات گروهی درمانی شناختی
در اغلب جلسات گروه درمانی، حضور یک درمانگر کمکی رایج است. حضور درمانگر دوم این مزایا را دارد که
- وی میتواند به همراه مراجع مضطرب اتاق را ترک کند.
- در حالی که درمانگر اصلی در حال اداره جلسه است، وی بهخوبی تمام مراجعان را زیر نظر بگیرد و تغییرات خلقی و رفتاری آنها را یادداشت کند.
تأثیر سایز گروه در رفتار درمانی شناختی
در جلسات گروهی تلاش میشود تا تمام ویژگیهای رفتار درمانی شناختی فردی اجرا شود. درمانگر تلاش میکند تا فرهنگ گروهی را ترویج دهد و افراد را به بیان چالشها و مشکلاتشان ترغیب کند. در گروههای کوچکتر، این امکان وجود دارد که تعامل گروه به نحوی باشد که هر یک برای دیگری خود بهعنوان یک درمانگر عمل کنند.
ارائه تکلیف بخش جداییناپذیر رفتار درمانی شناختی است تا موضوعاتی که در طول جلسه بیان شدهاند در خارج از آن نیز به تمرین گذاشته شوند. لازم است که در جلسه بعد، درمانگر تلاش مراجعان را در انجام این تکالیف مورد بررسی قرار دهد و میزان تغییرات خلقی هر یک را بررسی کند. این در حالی است که انجام این کار بهصورت با کیفیت در گروههای بسیار بزرگ، مورد سؤال و بحث است. بنابراین، جلسهای در حدود 5 تا 8 نفر میتواند سایز ایده آلی برای جلسه گروه درمانی باشد.
مشخص است که تجربه افراد از شرکت در جلسات درمانی صمیمانه پنج نفری بسیار متفاوت از شرکت در درمان گروهی بسیار بزرگ با کمترین ارتباط و تعامل میان گروه است.
چه کسانی از شرکت در جلسات رفتار درمانی شناختی گروهی سود میبرند؟
علاوه بر کیفیت جلسه، خود مراجع نیز باید در نظر گرفته شود. این روش درمانی مناسب تمام افراد نیست. یک درمانگر حرفهای عوامل مختلفی را در مراجع خود در نظر میگیرد و در نهایت به این نتیجه میرسد که در صورت مفید بودن وی را به جلسات درمان گروهی معرفی کند.
عوامل زیر میتوانند مانعی برای کسب نتیجه دلخواه از جلسات گروه درمانی باشند:
- تشخیص یک بیماری روانی عمیق و مزمن
- سوءمصرف مواد مخدر
- علائم جدیتر، شدیدتر و مزمنتر نسبت به سایر اعضای گروه
- عوامل روانی مانند استرس شدید یا مشکلات در رابطه
- داشتن طرحواره منفی و عمیق در مورد خود
- فقدان انگیزه برای تغییر یا روابط اجتماعی
- عدم علاقه به درمان گروهی یا درک هدف از آن
- به انجام نرساندن تکالیف محول شده در گروه برای جلسه بعد
- مشکلات ارتباطی به حدی که با تعامل گروه تداخل پیدا کند و به مانعی برای آن تبدیل شود.
- وجود خصلت و عادتهای بدرفتاری مانند خشونت، پرخاشگری، خودآزاری، خودزنی
- وجود ایده و افکار فعال خودکشی (بهتر است چنین فردی به تنهایی مورد درمان قرار گیرد تا وضعیت روحی وی از نزدیک مورد نظارت قرار گیرد)
- وجود چنین مشکل همزمان که بررسی همه آنها را بهطور همزمان در قالب درمان گروهی دشوار میکند.
- رقابتجویی بیش از حد، تمایل به تسلط بر دیگران، کنترل اوضاع و هر رفتاری که کارکرد گروهی را مختل کند.
- ترس از جمع به نحوی که از آن به اضطراب اجتماعی یاد شود و مانع تمرکز و ارتباط فرد شود.
- ترجیح خود مراجع (شخص به این روش درمانی تمایلی ندارد)
حذف یک بیمار از گروه
همیشه این طور که است که در تمام گروهها، برخی از اعضا بهتر از دیگران پیشرفت میکند. گاهی به دلیلی، روانشناسی یا اختلال در کار گروه، لازم است که یکی از اعضا از جلسات حذف شود. چنین مراجعانی ممکن است به جلسات فردی ارجاع داده شوند یا بهطور کلی از درمان خارج شوند. تمام جلسات درمانی قانونی دارد که در شروع برای مراجع شرح داده میشود و از آنها خواسته میشود که آن را رعایت کنند، مانند عدم قطع صحبتهای دیگر اعضای گروه، احترام به دیگران و وقتشناس بودن.
عدم تطابق فرد با گروه به حذف بیمار و تغییر پروتکل درمانی برای وی میانجامد.
آیا رفتار درمانی شناختی گروهی در درمان افسردگی مؤثر است؟
به همان اندازه که تحقیقات کارکرد رفتار درمانی شناختی فردی را در حل مشکلات مراجعان تأیید کردهاند، در اثبات تأثیر رفتار درمانی شناختی گروهی در درمان افسردگی نیز موفق بودهاند. با این حال، هنوز هم از نظر برخی از متخصصان شواهد مبین اثربخشی روش فردی بیشتر از گروهی است.
با این وجود، شیوه اجرای تحقیق در نتیجه کسب شده مؤثر است. تحقیقات نشان میدهند که روش درمانی گروهی برای افسردگی خفیف تا متوسط مؤثرتر است و برای افسردگی شدید و مزمن بهتر است از روش درمانی فردی استفاده شود. همچنین، این روش درمانی برای افرادی که دچار افسردگی عود شونده هستند، مناسب ارزیابی شدهاند.
در مجموع، تحقیقات نشان میدهند که در پایان دوره درمان گروهی، 70 درصد از مراجعان از روند درمانی خود رضایت داشتهاند.
رفتار درمانی شناختی گروهی روشی است که با مزایا و معایب خود همراه است. این روش مناسب تمام مراجعان نیست و باید روحیات، شدت بیماری و مشکلات و ترجیح بیمار در نظر گرفته شود. گروه سیمیاروم در کنار شماست تا با انتخاب درست، مسیر رسیدن به سلامت روان را سادهتر و هموارتر طی کنید.