فهرست مطالب
مادر شدن: تحلیلی روانشناسی از بارداری تا سال‌های اول تربیت فرزند
«معجزه معمولی» بارداری و تولد، دوره تغییرات فیزیولوژیکی، اجتماعی و روانی عظیمی برای زنان به شمار می‌رود. نحوه انطباق یک زن و اطرافیانش با تغییرات این دوره می‌تواند بر سازگاری زن و احتمال ابتلا به مشکلات سلامت روان تأثیر بگذارد. بارداری و مادر شدن نه‌فقط تولد یک کودک، که تولد یک مادر است!
آمادگی روحی برای بارداری و مادر شدن
بارداری هر چند عملی ساده و طبیعی است، اما شاید بیش از هر چیز دیگری در زندگی به برنامه‌ریزی نیاز دارد. شما در حال وارد کردن یک انسان دیگر به این دنیا هستید. پس در برابر تصمیم‌گیری برای شروع زندگی او مسئول هستید. معمولاً والدینی که بدون برنامه‌ریزی بچه‌دار می‌شوند، نه تنها زندگی خود را به چالش می‌کشند، بلکه آینده کودک را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهند. قبل از اقدام به بارداری، مسائل زیر را باید در نظر گرفت:
- آمادگی زن از لحاظ روحی و جسمی برای مادر شدن
- توافق با همسر در مورد مسائل مربوط به زندگی مشترک و کودک
- سلامت عمومی هر دو والد
- داشتن وقت کافی برای فرزند پروری
- داشتن مهارت‌های فرزند پروری
- فقدان اختلاف و مشکل جدی در رابطه با همسر
- امکان تأمین نیازهای مالی، عاطفی و اساسی کودک
- داشتن دلیل مناسب برای فرزند آوری (عدم استفاده از بچه برای تحکیم زندگی مشترک یا سایر دلایل نادرست)
- برنامه‌ریزی برای مشکلات احتمال در دوره بارداری، اختلاف با همسر یا مشکلات مالی
عوامل مؤثر در گذار از زن بودن به مادر بودن
انتقال به مادرانگی حتی قبل از بارداری آغاز می‌شود و تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل مانند شرایط زندگی والدین، محیط اجتماعی و شرایط بارداری قرار دارد. همچنین سطح حمایت شریک زندگی و خانواده و همچنین سلامت جسمی مادر و نوزاد متولد نشده نیز در آن دخیل است. تجارب مادر در خانواده مبدأ وی، مسائل مربوط به سلامت روان گذشته یا فعلی وی و هرگونه درگیری، از دست دادن یا ضربه روحی یا حل‌نشده نیز می‌تواند این انتقال را تحت تأثیر قرار دهد و گاهی اوقات آن را مختل کند.
دوره قبل زایمان زمان تغییر و فرصت‌های عظیم است. همچنین این دوره زمانی است که زنان به احتمال زیاد دچار مشکلات بهداشت روانی می‌شوند. روانشناسان می‌توانند در این دوره نقش مهمی در ارائه خدمات درمانی روانی داشته باشند که این امر به نفع مادر، همسر و البته کودک او است. با این وجود، در بسیاری از موارد مشکل تنها سازگار شدن با شرایط جدید است. بنابراین، الزاماً هر زنی که مادر می‌شود دچار مشکلات روحی و روانی نمی‌شود، اما هر زن بارداری باید خود را برای زندگی جدیدش سازگار کند. روانشناسان می‌توانند نقش مهمی در حمایت از سازگاری و گذار از بارداری به مادر شدن داشته باشند.
روانشناسی دوره بارداری و مادر شدن
در طول نه ماه بارداری مادر نوزاد را تصور می‌کند. بارداری دوره ایجاد دل‌بستگی است، دوره تمرین و انتظار. در عین حال زن برای مادر شدن باید با تغییرات در هویت، بدن، روابط، شغل و زندگی شخصی‌اش کنار بیاید و هم‌زمان برای زایمان و شروع یک زندگی جدید نیز آماده شود.
سه ماهه اول بارداری دوره تغییرات هورمونی و فیزیولوژیک جدی است، بدون آنکه نشانه‌های خارجی بارداری ظاهر شده باشند. وجود تهوع و استفراغ دائمی هیجان هر انتظاری را برای مادری کمرنگ می‌کند و حتی ادامه بارداری را زیر سؤال می‌برد. زنی که سابقه سقط دارد، دچار اضطراب شدید برای حمل جنین تا آخر نه ماه است.
روانشناسان می‌توانند از خانواده‌هایی حمایت کنند که از این دست تجارب داشته‌اند تا دوره بارداری سالم‌تری را طی کنند و بتوانند برای ورود کودک آماده شوند.
سه ماهه دوم، مادر اولین بار جنین خود را حس می‌کند و بیشتر از قبل در تصوراتش غرق می‌شود. بیشتر به خودش می‌رسد و جنین را زیر نظر دارد. اما این میزان توجه در سه ماهه سوم از تمرکز بر جنین به تمرکز بر زایمان تغییر می‌کند و بیشتر زنان نگران زایمان هستند. ترس از بروز یک اتفاق بد در زمان زایمان در این سه ماهه رایج است. سابقه زایمان بد و سخت می‌تواند این اضطراب را تشدید کند.
وقتی نه ماه بارداری با زایمان زودرس کوتاه‌تر می‌شود، مادر ممکن است دچار احساس ناقص بودن، عدم آمادگی و ترس در مورد سلامت نوزاد شوند. احساس اضطراب در مورد سلامتی نوزاد یا احساس گناه به دلیل عدم تحمل کودک تا روزهای آخر، سلامت روان مادر را تهدید می‌کند.
به‌طورکلی، مادرانی که دوره بارداری خوبی را طی نکرده‌اند، بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به افسردگی پس از زایمان هستند. این مادر بعداً ممکن است به روانشناس مراجعه کند و عنوان کند که از مادر شدن خود لذت نمی‌برد و معتقد است که نتوانسته است استانداردهای یک مادر خوب را برآورده کند. وجود یک روانشناس یا روانپزشک دوره بارداری می‌تواند به بهبود سریع‌تر مادر و ایجاد پیوند عاطفی مناسب با نوزاد کمک کند.
ویژگی‌های یک مادر خوب
مادر شدن و خوب و نمونه بودن دغدغه بسیاری از زنان است. بسیاری از مادران از خود می‌پرسند، آیا مادر خوبی برای فرزندم هستم؟ بسیاری حتی به توانایی‌های خود برای مادری شک می‌کنند. در مطالب قبل به اختلاف بین مادر خوب و مادر کافی پرداختیم و توصیه می‌کنیم برای کسب اطلاعات بیشتر به این مطلب رجوع کنید. انسان‌ها هیچ‌وقت نمی‌توانند کامل باشند اما می‌توانند صفاتی را در خورد پرورش دهند که می‌تواند رابطه سالمی با افراد ایجاد کند. مادر شدن نیز همین‌طور است. هیچ زنی نمی‌تواند یک مادر کامل و بی‌نقص باشد. هرچقدر برای بی‌نقص بودن بیشتر تلاش کنید، مشکلات بیشتری بین شما و فرزندتان ایجاد می‌شود. فقط کافی است صفات خوبی در خودتان ایجاد کنید و رابطه سالمی با فرزندتان شکل دهید.
یک مادر خوب باید ویژگی‌های زیر را داشته باشد:
- همدلی و همدردی بدون قضاوت، تمسخر و تهدید
- صبوری در سختی‌ها و چالش‌های فرزند پروری
- رسیدگی به سلامت روان و جسم خود
- استراحت کافی، داشتن تغذیه سالم و دنبال کردن اهداف فردی
- قدرت و اقتدار کافی
- رفتار منطقی و آرام، حفظ کردن آرامش در موقعیت‌های بحرانی
- احترام گذاشتن به کودک و اطرافیان
- حامی بودن، تشویق کردن کودک و در نظر گرفتن تنبیه مناسب
- عشق‌ورزی به کودک
- کشف استعدادهای کودک
- شنونده بودن و در دسترس بودن
- آگاهی از سبک‌های فرزند پروری، مطالعه و کمک گرفتن از روانشناسان کودک در صورت لزوم
همه انسان‌ها عقاید و نظرات خاص خود را دارند. در مورد ویژگی‌های یک مادر خوب نیز افراد ممکن است عقاید خاص خود را داشته باشند. برای مادر شدن نه تنها ویژگی‌های فوق، که بسیاری دیگر را باید در خود پرورش دهید. در عین حال، به دنبال ایده آل گرایی نباشید. هر کسی اشتباهاتی دارد. توجه داشته باشید که مرز بین خوب بودن و بدن بودن در روابط شما با فرزندتان شکل می‌گیرد. باید بتوانید با احساس درونی خود نیازهای کودک را درک کرده و در کنار آن با ارتباطی شهودی نیازهای فرزند خود را درک کنید.
مناسب‌ترین زمان مادر شدن چه سنی است؟
مادر شدن و نگرانی هایی برای بچه‌دار شدن شامل فاکتورهای زیادی می‌شود و زوج باید مسائل زیادی را پیش از بچه‌دار شدن در نظر بگیرند. علاوه بر فکر کردن به مسائل مالی، اختلافات خانوادگی، همکاری زوج و آمادگی روحی و روانی، زوج باید به سن مناسب برای بچه‌دار شدن نیز فکر کنند.
هر چه سن مادر بالاتر می‌رود، خطر بارداری بیشتری می‌شود. از سوی دیگر، فراهم کردن زمینه‌های بارداری و آماده کردن شرایط برای ورود یک بچه باعث می‌شود که سن زوج بالاتر برود.
مناسب‌ترین سن برای مادر شدن در هر زن متفاوت است. همه‌چیز به سلامت کلی مادر بستگی دارد. به‌عبارت‌دیگر، یک مادر 35 ساله سالم توان بارداری بهتری نسبت به مادری 25 ساله دارد که دچار چاقی و بیماری قلبی است.
اما به‌طورکلی، توصیه می‌شود که بین 23 تا 28 سال، در صورت وجود سایر شرایط روحی و مالی، اقدام به بارداری کنید. بارداری کمتر از 18 سال با خطر سقط جنین، فشارخون بارداری و بی‌تجربگی مادر همراه است و بعد از 35 سالگی نیز خطر آسیب به مادر و جنین، نقص‌های ژنتیکی و بیماری‌های مادرزادی بیشتر می‌شود.
از نظر روانی، بهترین سن برای مادر شدن زمانی است که زن و شوهر دارای بلوغ فکری به معنای مسئولیت‌پذیری، تعهد، خودشناسی، تعادل، توانایی تصمیم‌گیری و استقلال فکری هستند. داشتن رابطه عاطفی زن و شوهر اهمیت زیادی دارد تا نوزاد بتواند در محیطی سالم و عاری از تنش رشد کند. علاوه بر آن سلامت روانی والدین نیز در این مسئله بسیار اهمیت دارد. مادری که دارای اختلال خلقی یا دوقطبی است به‌سختی می‌تواند دوره بارداری و پس از زایمان سالمی را طی کند. به‌علاوه، در صورت وجود اختلالات روانی، ریسک عود بیماری وجود دارد. این دسته مادران باید زیر نظر روانپزشک برای بارداری اقدام کنند.
نکاتی که باید پیش از مادر شدن بدانید
آرزوی بچه‌دار شدن در ذهن بسیاری از زنان هست و برای آنان تجربه مهمی به شمار می‌رود. اما دنیای مادری تجربه هیجان‌انگیزی است که زندگی شما را تا ابد عوض می‌کند. پیش از تصمیم به بچه‌دار شدن باید به چند نکته دقت کنید:
بعد از مادر شدن آماده بی‌خوابی باشید
از سختی‌های بارداری که بگذریم می‌رسیم به‌سختی‌های بزرگ کردن نوزاد که مهم‌ترین آن بی‌خوابی‌های شبانه برای شیردهی و دل‌دردهای نوزاد است. به غیر از انجام اقدامات لازم برای آرام کردن نوزاد، همراهی والدین و حتی خانواده‌ها در روزها و ماه‌های اول برای آرامش و استراحت کافی مادر ضروری است.
منتظر نصیحت‌ها و توصیه‌ها باشید
این کاری است که همه بزرگ‌ترها انجام می‌دهند و چاره‌ای جز گوش کردن ندارد. آنها به دلیل تجربه بیشتر تصور می‌کنند شما ممکن است آماده مادر شدن نباشید و از روی دلسوزی به شما توصیه‌هایی خواهند کرد. برخی از این توصیه‌ها می‌توانند برای شما مفید باشند، اما اگر فکر می‌کنند بیش‌ازحد هستند، فقط لبخند بزنید و با احترام از نظر آنها تشکر کنید و بگویید حتماً آن را در نظر خواهید گرفت. پس‌ازآن کاری را انجام دهید که فکر می‌کنید برای فرزندتان بهتر است.
دوستی‌ها و روابط شما تغییر خواهد کرد
مادر شدن زندگی شما را تغییر می‌دهد، اما میزان آن به شما بستگی دارد. اگر خودتان را فراموش کنید و همه‌چیز را وقف فرزندتان کنید، ورود بچه باعث می‌شود به‌طورکلی به آدم دیگری بدل شوید که شاید پس از چند سال حتی خودتان نیز خوشحال نیستید. هر چند تغییر برخی از روابط و کاهش زمان باقی‌مانده برای اطرافیان غیرقابل‌اجتناب است، اما همیشه برنامه‌ریزی بهتر می‌تواند باعث شود که ضمن مادر بودن، مجبور به ترک آدم‌ها و روابط قبلی نشوید. در عین حال، مادری باعث می‌شود با آدم‌های جدیدی دوست شوید و دوستان جدیدی را به واسطه بچه‌دار شدن پیدا کنید.
مادر شدن و تجربه دوباره کودکی
این شاید لذت‌بخش‌ترین بخش بچه‌دار شدن باشد. با ورود بچه، این فرصت را پیدا می‌کنید که پابه‌پای او از اول زندگی کنید. از اول رفتن به شهربازی، شوق سوارشدن به تاب و سرسره، دیدن جاهای جدید، رقص و آواز، مدرسه رفتن و هزاران چیز دیگر را تجربه کنید.
ممکن است با اطرافیان اختلاف پیدا کنید
اطرافیان دلسوز هستند و ممکن است به همین دلیل در حیطه مادری شما دخالت کنند. اگر نصیحت‌ها را به دخالت و دشمنی تعبیر کنید، زندگی را برای خودتان و دیگران تلخ خواهید کرد. اما اگر به این دقت داشته باشید که آنها شما و فرزندتان را دوست دارند و با نیت خیر صحبت می‌کنند، آرامشتان بیشتر می‌شود.
نگرش‌تان را کمی تغییر دهید و آماده باشید که با عقل و منطق بیشتری خانه‌تان را مدیریت کنید. اختلاف و تنش، عرصه را به شما و همسر و فرزندان‌تان تنگ خواهد کرد.
حافظه شما کمتر می‌شود
گرفتاری‌های مادر بودن باعث می‌شود که کمی نسبت به قبل مضطرب‌تر، آشفته‌تر و بی‌برنامه‌تر باشید. با مادر شدن شاید خانه بی‌نظم‌تر شود. کارهای عقب افتاده بیشتری خواهید داشت و البته فراموشی امری طبیعی است. عدم تمركز و فراموشی یكی از حالت‌هایی است که مادران در دوران بارداری آن را به‌کرات تجربه می‌كنند. این مسئله می‌تواند تا پس از زایمان نیز ادامه یابد که به خاطر فشار مادر شدن و بی‌خوابی است. همه اینها طبیعی و زودگذر است و با تسلط بیشتر روی امور، اوضاع بهتر می‌شود.
در آخر، مادر بودن واقعاً شگفت‌انگیز است. برای یاد گرفتن مادری منتظر ورود بچه نباشید. همین امروز مطالعه کنید و خودتان را برای شرایط گوناگون آماده کنید. مادری لذت‌بخش، اما پیچیده است. باید نکات زیادی را به‌عنوان عوامل مهم در آمادگی برای بچه‌دار شدن در نظر بگیرید. مادر شدن هیچ‌وقت تمام نمی‌شود. برای آنکه مادر خوبی باشید، باید ویژگی‌های یک مادر خوب را بشناسید و این صفات را در خودتان توسعه دهید. علاوه بر آن، باید مراقب سلامت جسم و روان خود در دوره بارداری باشید و حتی تا یک سال پس از زایمان مراقب ابتلا به افسردگی باشید. از سوی دیگر، مهارت‌های فرزند پروری را باید یاد بگیرید و در صورت نیاز همیشه از یک مشاور کودک و نوجوان کمک بگیرید. فرزندان شما تمام خاطرات خوبی که با شما دارند را موبه‌مو به ذهن می‌سپارند و از تمام رفتارهای‌تان الگوبرداری می‌کنند تا وقتی بزرگ و بالغ شدند آنها نیز مادر و پدری مسئولیت‌پذیر و آگاه و مهربان باشند.
تیم مشاوران سیمیاروم در زمینه مادری و مهارت‌های لازم برای فرزند پروری در کنار شما هستند. دکتر حمیدرضا رحمانیان، روانپزشك و فوق تخصص روانپزشکی پرناتال، (عضو نظام پزشکی انگلستان به شماره ۶۱۱۷۹۷۱)، دارای تجربه زیادی در زمینه روانپزشکی دوران بارداری و شیردهی است. وی عضو کالج سلطنتی روانپزشکان انگلستان، مشاور ارشد گروه روانپزشکی Kingston Primary Care، عضو تیم توسعه گروه روانپزشکی Barnet Primary Care Mental Health و مشاور روانپزشک سازمان نظارت بر بیمارستان‌ها و مراکز درمانی انگلستان است و می‌تواند در مسائل مختلف به زنان پیش از بارداری، در دوره بارداری و پس از زایمان کمک کند.
امیدواریم که به بسیاری از سؤالات و ابهامات شما در مورد مادر شدن پاسخ داده باشیم. چنانچه سؤال یا ابهامی برای شما باقی‌مانده است، در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
در زمینه مشاوره دوران بارداری و شیردهی می‌توانید جلسات مشاوره با دکتر جعفر بوالهری و دکتر حمیدرضا رحمانیان را در سیمیاروم رزرو کنید.
منبع:
