فهرست مطالب
آیا ما حق سلامت روان داریم و آیا در حقوق بشر این حق تعریف شده است؟ به عنوان انسان، سلامتی ما و کسانی که به آن‌ها اهمیت می‌دهیم، موضوعی است که هر روز بخشی از توجه و تمرکزمان را به خود جلب می‌کند. صرف نظر از سن، جنسیت، پیشینه اجتماعی-اقتصادی یا قومیتی که داریم، سلامتی را اساسی‌ترین و ضروری‌ترین دارایی خود می‌دانیم. از سوی دیگر، بیماری ما را از رفتن به مدرسه یا سر کار، پرداختن به مسئولیت‌های خانوادگی یا مشارکت کامل در فعالیت‌های جامعه باز می‌دارد. به همین دلیل، حاضریم برای داشتن زندگی طولانی‌تر و سالم‌تر برای خود و خانواده‌هایمان تلاش زیادی بکنیم.
سازمان جهانی بهداشت و حق سلامت روان
طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت (WHO)، سلامتی حالتی از رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی و نه صرفاً عدم
وجود بیماری، است. این رویکرد کل‌نگر نسبتاً جدید است و نشان‌دهنده درک بهتر «حق داشتن استاندارد زندگی مناسب
برای سلامتی و رفاه» است که برای اولین بار در اعلامیه جهانی حقوق بشر 70 سال پیش ذکر شد.
در گزارش اخیر در مورد حق سلامت روان، کارشناس حق بهداشت سازمان ملل، آقای داینیوس پوراس، خاطرنشان کرد
که علی رغم شواهدی مبنی بر اینکه سلامت بدون سلامت روانی ممکن نیست، در بسیاری از کشورهای جهان، به دلیل
اعطای نامناسب بودجه، آموزش پزشکی و عملکرد نامناسب، سلامت روان با سلامت جسمی برابری ندارد.
برآوردهای WHO از سال 2014 نشان می‌دهد که در بسیاری از کشورهای جهان چیزی کمتر از یک درصد از بودجه
بهداشتی به حوزه سلامت روان اختصاص داده می‌شود. وی همچنین تاکید می‌کند که در کشورهای کم درآمد، سالانه کمتر
از 2 دلار برای هر فرد برای سلامت روان هزینه می‌شود. از سوی دیگر، شورای حقوق بشر سازمان ملل گزارش کرده
است که در برخی کشورها از بیمارستان‌های روانی به عنوان مکانی برای شکنجه و آزار معترضان به حکومت استفاده
می‌شود و دولت‌ها با خوراندن داروهای روانپزشکی به معترضان سالم، آنان را دچار بیماری‌های روانی و زوال جسمی-عقلی می‌کنند. چنین رویکردی نه تنها به معنای نقض کامل حقوق بشر، بلکه در واقع عامل ایجاد دیدگاه منفی به جامعه
روانپزشکی و روانشناسی در این کشورها است. کشورهایی که از قضا به دلیل ناآرامی و مشکلات متعدد اجتماعی نیازمند
بهره‌گیری بیشتر از خدمات سلامت روان هستند؛ اما با رویکرد برخی دولت‌ها، اعتبار حوزه روانشناسی و روانپزشکی در نظر مردم متزلل می‌شود.
سابقه حق سلامت روان در تاریخ
در پایان قرن بیستم رویکرد توجه به بهداشت عمومی سلامت روان در جهان حاکم شد. این روند شامل انبوه شواهد جدید در
مورد اهمیت سلامت روان و اثربخشی رویکردهای یکپارچه بود. این رویکرد مدرن دو پیام کلیدی برای کشورهای سراسر
جهان داشت:
- سلامت کلی بدون وجود سلامت روان ممکن نیست.
- سلامت روانی چیزی بسیار فراتر از عدم وجود اختلال روانی است.
سلامت روان یکی از حقوق بشر است
شورای حقوق بشر سازمان ملل (UNHRC) یک نهاد بین دولتی در درون سیستم سازمان ملل متحد است که متشکل از 47
کشور انتخاب شده با عضویت کامل است. این شورا مسئول ارتقا و حمایت از تمام حقوق بشر در سراسر جهان است و
سلامت جسمی و روانی را به عنوان اصل اساسی کار خود می‌داند. این شورا از طریق گزارشگر ویژه منصوب خود، به
کشورهای عضو و سایرین کمک می‌کند تا حق دستیابی به بالاترین استاندارد سلامت جسمی و روانی (حق سلامت) را
ترویج و از آن محافظت کنند. این شورا اصول زیر را پذیرفته است:
- حق سلامت یک حق فراگیر است که نه تنها شامل مراقبت‌های بهداشتی به موقع و مناسب می‌شود، بلکه به عوامل اساسی تعیین کننده سلامت مانند دسترسی به آب سالم و آشامیدنی و بهداشت کافی، شرایط شغلی و محیطی سالم و دسترسی به آموزش و اطلاعات مرتبط با سلامت، از جمله سلامت جنسی و باروری نیز گسترش می‌یابد.
- حق سلامتی شامل آزادی‌ها و استحقاق است. آزادی‌ها شامل حق کنترل سلامتی، از جمله حق لغو درمان و آزمایش
پزشکی بدون توافق است. استحقاق شامل حق برخورداری از یک سیستم حفاظت از سلامت (به عنوان مثال، مراقبت‌های بهداشتی و عوامل اساسی تعیین کننده سلامت) است که فرصت‌های برابر را برای مردم فراهم می‌کند تا از بالاترین استاندارد قابل دستیابی سلامت برخوردار شوند. - حق سلامتی مفهوم گسترده‌ای است که می‌تواند حقوق خاص‌تری مانند حقوق مادر، کودک و سلامت باروری محل کار
سالم و محیط طبیعی، پیشگیری، درمان و کنترل بیماری‌ها، از جمله دسترسی به داروهای ضروری، و دسترسی به آب
سالم و آشامیدنی را شامل شود.
درباره سلامت روان +LGBTQ در بلاگ سیمیاروم بیشتر بخوانید
رابطه حقوق بشر و سلامت روان
دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد (OHCHR) اعلام می‌کند که «حق سلامت بخش اساسی حقوق بشر و
درک ما از زندگی با عزت است». رابطه بین سلامت روان و حقوق بشر رابطه‌ای تفکیک ناپذیر و وابسته به یکدیگر
است. به عنوان مثال، نقض حقوق بشر مانند پناهندگی و آوارگی و وضعیت نامطلوب اقتصادی-اجتماعی کشور بر سلامت روان تأثیر منفی می‌گذارد. دوم، اعمال، برنامه‌ها و قوانین سلامت روان، مانند شیوه‌های درمان اجباری یا قوانین جبری افزایش/کاهش جمعیت می‌تواند مانع از حقوق بشر شود. در نهایت، پیشرفت حقوق بشر به نفع سلامت روان است.
انگ و تبعیض
کارشناس حقوق سلامت سازمان ملل، گزارشگر ویژه داینیوس پوراس، بیان می‌کند که یکی از اساسی‌ترین چالش‌های
سلامت روان، انگ و تبعیض است. سازمان جهانی بهداشت ادعا می‌کند که ننگ اجتماعی همچنان مانعی برای جستجو و
دریافت خدمات درمانی برای مشکلات سلامت روان است. برچسب بیماری روانی نه تنها بر فرد مبتلا تأثیر می‌گذارد،
بلکه می‌تواند اعضای خانواده و دوستان نزدیک را نیز تحت تأثیر قرار دهد که به نوبه خود می‌تواند منجر به بار روانی
مشابهی شود. با این حال، دولت‌ها در کشورهای با درآمد کم و متوسط معمولاً کمترین هزینه را برای سلامت روان می‌کنند که ارائه خدمات بالینی و مداخلات ضد انگ را دشوارتر می‌کند. این امر سازمان ملل را بر آن داشته تا از همه کشورها بخواهد گام‌های مثبتی در جهت انگ زدایی از بیماری روانی و اشاعه سلامت روان در جامعه بردارند.
روانشناسی چه کاری می‌تواند در راستای حق سلامت روان انجام دهد؟
در جدیدترین کنوانسیون APA در سانفرانسیسکو (9-12 اوت 2018)، سمپوزیومی در مورد حقوق بشر با چهار پانل ارائه
شد. یکی از پانل‌ها بر انگ‌زدایی از حوزه سلامت روان و الزام دولت‌ها به توسعه خدمات سلامت روان متمرکز بود.
نویسندگان این مقاله معتقدند که روانشناسی می‌تواند با انجام موارد زیر به این موضوع ارزشمند کمک کند:
- تلاش در راستای حذف انگ سلامت روان و تبعیض در سطح جهانی
- پرداختن به سلامت روان در چارچوب حقوق بشر در برنامه‌های روانشناسی، به ویژه در برنامه‌های آموزشی
فارغ‌التحصیلی با چارچوب حقوق بشر - اجرای آموزش سیستماتیک و افزایش آگاهی برای متخصصان بهداشت
- همکاری با جامعه مدنی (NGO) برای مشارکت دولت‌های محلی
- انجام و به اشتراک‌گذاری تحقیقات با نهادهای محلی، ملی و بین‌المللی
نتیجه‌گیری
همانطور که این مقاله نشان می‌دهد، در جهان اقدامات متعهدانه‌ای برای برطرف کردن انگ سلامت روان و تبعیض در
راستای برقراری حق سلامت روان انجام می‌شود. اما جامعه جهانی می‌تواند همچنان کارهای بیشتری انجام دهد. عدم
توجه به افرادی که دچار بیماری‌های روانی شده‌اند، به معنای سیاست «عدم احترام، محافظت و تحقق حق سلامتی» است.
جامعه جهانی به «تعهدات سیاسی جسورانه، پاسخ‌های سیاسی فوری و اقدامات اصلاحی فوری» در مورد حقوق سلامت
روان نیاز دارد.
مترجم و گردآورنده: سعیده بریانیان
