فهرست مطالب
- طرحواره های شخصیتی دقیقا چه هستند؟
- طرحواره‌ها چه آسیبی می‌زنند؟
- درمان طرحواره های شخصیتی
- مزیت طرحواره درمانی
- طرحواره درمانی چگونه کار می‌کند؟
- انواع طرحواره های شخصیتی
- طرحواره رهاشدگی
- طرحواره بی‌اعتمادی یا بدرفتاری
- طرحواره محرومیت هیجانی
- طرحواره نقص و شرم
- طرحواره انزوای اجتماعی
- طرحواره وابستگی یا بی‌کفایتی
- طرحواره آسیب‌پذیری
- طرحواره خویشتن تحول‌نیافته
- طرحواره شکست
- طرحواه استحقاق
- طرحواره اطاعت
- طرحواره ایثار
- طرحواره بازداری هیجانی
- طرحواره پذیرش‌جویی یا توجه‌طلبی
- طرحواره معیارهای سخت‌گیرانه
- طرحواره خویشتن‌داری
- درمان تخصصی تله‌های شخصیتی در سیمیاروم
خانه » طرحوارها »
تا به حال به این فکر کرده‌اید که چرا گاهی برخی از رفتارهای آسیب‌زای خود را نادیده می‌گیریم؟ این که برخی از خصوصیات اخلاقی ما چگونه روند پیشرفت شخصیت ما را کند می‌کنند، اتفاقی است که برای همه ما می‌افتد. گویا که ما دچار یک طرحواره شده باشیم. تله‌ای که بیرون آمدن از آن آسان نیست. این موضوع در روانشناسی توجیهی کاملا علمی دارد. طرحواره های شخصیتی وجود دارند؛ اما به صورت نامرئی.
چطور می‌شود از این طرحواره ها رها شد؟ در این مقاله می‌خوانید. طرحواره درمانی یکی از روش‌های درمان روان‌شناختی یکپارچه است که در واقع ترکیبی از روش‌های مختلف درمان از جمله رفتاردرمانی شناختی است. هدف این نوع درمان به چالش کشیدن و اصلاح برخی از عمیق‌ترین باورهای ناسازگارانه‌ای است که در مورد خود و جهان داریم که طرحواره های شخصیتی نام دارند.
طرحواره های شخصیتی دقیقا چه هستند؟
<p;”>طرحواره‌ها یا تله‌های شخصیتی اعتقاداتی هستند که نسبت به خود داریم و عکس‌العمل‌های عادی ما نسبت به تجربیاتی به شمار می‌روند که در نخستین سال‌های عمرمان شکل گرفته و با آنها بزرگ شده‌ایم. این تله‌ها آن‌قدر در وجود ما نهادینه شده‌اند که هرگز آنها را زیر سؤال نمی‌بریم و اغلب حتی از وجود آنها کاملاً آگاهی نداریم. جفری یانگ؛ بنیان‌گذار آمریکایی مؤسسه طرحواره درمانی، در کتابی با عنوان “زندگی خود را دوباره بیافرینید“، این روش درمانی را شرح داده است. وی در این کتاب به توضیح کامل انواع طرحواره های شخصیت می‌پردازد
طرحواره‌ها چه آسیبی می‌زنند؟
از آن‌جا که این طرحواره‌ها یا تله‌های زندگی کاملاً در ما نهفته هستند و از آن‌جا که به صورت ناخودآگاه به آنها چسبیده‌ایم، می‌توانند در برابر درمان یا تغییر مقاومت زیادی داشته باشند. درمانگران طرحواره‌های ناسازگار اولیه و خاص را شناسایی می‌کنند که منجر به شکل‌گیری افکار ما در مورد وقایع، روابط و تجربیات بعدی و واکنش ما نسبت به آنها می‌شود. این افکار مانع آن می‌شوند که به اهدافمان دست یابیم و یک زندگی لذت‌بخش را تجربه کنیم. همچنین، ممکن است به روابط ما با دوستان، همکاران و افرادی که دوستشان داریم، آسیب برساند.
طرحواره های شخصیتی ادامه پیدا می‌کنند؛ زیرا مانع مواجهه با عمیق‌ترین احساسات ما می‌شوند. به عنوان مثال، فرض کنید به عنوان واکنشی نسبت به محرومیت عاطفی (شاید از سمت مادر یا یک شخص مهم دیگر) دچار تله “محرومیت هیجانی” شده‌اید. این تله شما را به این باور می‌رساند که شایسته عشق نیستید. بنابراین ممکن است با دور کردن ناخودآگاه مردم – از جمله افرادی که در حقیقت می‌توانند این نیاز را برآورده کنند – خود را در برابر این احساس آسیب‌رسان محافظت کنید.
شما میتوانید برای تشخیص بهتر از طرحواره خود، در تست طرحواره های ناسازگار یانگ (YEMSQ) سیمیاروم شرکت کنید
درمان طرحواره های شخصیتی
در تحقیقات روان‌شناختی، هجده طرحواره جداگانه شناسایی شده است که درمانگر و مراجع در طی پروسه درمان تلاش می‌کنند که آنها را شناسایی و درمان کنند. بیشتر افرادی که وارد این شکل از درمان می‌شوند، بیش از یک طرحواره خواهند داشت و به نظر می‌رسد برخی از طرحواره‌ها به صورت “مشارکتی” کار می‌کنند، که هر یک اثرات دیگری را تقویت می‌کنند.
مزیت طرحواره درمانی
به‌طور معمول، نتایج طرحواره درمانی نسبت به سایر روش‌های درمانی مانند رفتاردرمانی شناختی (CBT) یا درمان پذیرش و تعهد (ACT) ماندگاری بیشتری دارد. مراجعانی که از یک نوع روش درمانی موفقیتی کسب نکرده‌اند و یا نتایج آنها کوتاه‌مدت بوده است، ممکن است یک دوره طرحواره درمانی برای درمان طرحواره های شخصیتی متناسب با نیازهای آنها باشد.
طرحواره درمانی چگونه کار می‌کند؟
بخش اول طرحواره درمانی به دنبال شناسایی تله‌های شخصیتی فعال در زندگی مراجع است. درمانگر برای این مرحله از تکنیک پرسش و پاسخ یا پرسشنامه کتبی استفاده می‌کند.
مرحله بعدی کار کردن بر روی طرحواره‌ها و تأثیر آنها بر زندگی فرد است.
بخش سوم درمان، کشف نحوه جایگزینی افکار و اعمال منفی با افکار و عواملی است که نتیجه عاطفی و رفتاری متفاوت و رضایت‌بخش‌تری دارند.مانند همه درمان‌ها، این مراحل نیز به‌طور کامل خطی یا ترتیبی نیستند. ممکن است قدم‌هایی به جلو و قدم‌هایی به عقب رخ دهد. این امر برای بازنگری در استراتژی‌ها و شاید تغییر آنها انجام می‌شود.
انواع طرحواره های شخصیتی
طرحواره رهاشدگی
احساس عدم ثبات یا عدم اطمینان ادراک‌شده نسبت به افرادی که از شخص مراقبت می‌کنند. شخص احساس می‌کند که افراد مهم در زندگی وی قادر به ارائه حمایت عاطفی، ارتباط، قدرت یا محافظت عملی نخواهند بود زیرا از نظر عاطفی ناپایدار و غیرقابل‌پیش‌بینی هستند (به عنوان مثال، فوران خشم)، قابل‌اعتماد نیستند یا به‌طور نامنظم در زندگی شخص حضور دارند، ممکن است بمیرند یا شخص را به خاطر کس دیگری رها کنند. طرحواره رهاشدگی، کلیدی به آزادی ذهنی است. شناخت و آگاهی از این الگوهای نهان، قدم اول به سوی تحول شخصی خودتان است. این رهاشدگی، در جریان زندگی خود، به شما امکان می‌دهد از طرحواره‌های محدودکننده خود آزاد شده و به سوی بهترین نسخه از خودتان حرکت کنید.”
طرحواره بی‌اعتمادی یا بدرفتاری
شخص بر این باور است که دیگران به او صدمه می‌زنند، از او سوءاستفاده می‌کنند، تحقیرش می‌کنند، خیانت می‌کنند، دروغ می‌گویند، و آزارش می‌دهند. معمولاً این تصور را دارد که آسیب عمدی بوده یا نتیجه سهل‌انگاری غیرموجه و شدید است. ممکن است این حس را داشته باشد که همیشه فریب‌خورده یا به سهمش نرسیده است. معمولاً این تله باعث می‌شود که شخص در روابط عاطفی و فردی خود دچار مشکل شود و برچسب خیانت‌کار به همسر خود یا دیگران بزند. طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری ممکن است پرده‌های تیره بر زندگی افراد بگذارد. این الگوهای نهان می‌توانند روابط را به چالش بکشند و از تجربه ارتباطات سالم با دیگران ممانعت کنند. با شناخت و درمان این طرحواره‌ها، افراد می‌توانند به خود اعتماد کسب کرده و به رفتارهای سالم و مثبتی تغییر کنند.
طرحواره محرومیت هیجانی
از تله‌های شخصیتی است که بر اساس آن بیمار انتظار دارد که میلش برای دستیابی به میزان معمول از حمایت عاطفی توسط دیگران برآورده نشود. سه شکل عمده محرومیت عبارتند از:
الف – محرومیت از پرورش: عدم توجه، عاطفه، گرما در رابطه یا همراهی.
ب- محرومیت از همدلی: عدم درک، گوش دادن، خودافشایی یا اشتراک متقابل احساسات از سوی دیگران.
ج- محرومیت از حفاظت: عدم وجود قدرت، جهت، یا هدایت دیگران.
طرحواره محرومیت هیجانی، دامی نهان در ذهن ماست که احساسات عمیق ما را مهار می‌کند. این الگو ممکن است باعث شکل‌گیری باورهای نادرست درباره خود و دیگران شود. با شناخت و درمان این طرحواره، ما می‌توانیم به راحتی احساسات خود را تجربه کرده و در ارتباطات عاطفی با دیگران، راهی روشن‌تر را پیش گیری کنیم.
طرحواره نقص و شرم
شخص احساس می‌کند که دارای نقص است، بد، ناخواسته، فرومایه یا بی‌اعتبار است. همچنین، احساس می‌کند امنیت او در صورت قرار گرفتن در معرض خطر برای دیگران مهم نیست. شخص دچار حساسیت بیش‌ازحد به انتقاد، طرد و سرزنش است. در جمع اطرافیان می‌ترسد که مقایسه شود و احساس عدم امنیت دارد. همچنین، در ارتباط با دیگران از نقص‌هایی که در خود می‌بیند شرمگین است (به عنوان مثال، خودخواهی، انگیزه‌های عصبانیت، تمایلات جنسی غیرقابل‌قبول، ظاهر جسمی نامطلوب، ناهنجاری اجتماعی).
طرحواره نقص و شرم، سایه‌هایی تاریک که بر روی خود اعتماد و روابط اجتماعی ما پرتاب می‌شوند. این الگوها ممکن است باعث ایجاد احساسات نادرست در مورد خود شوند و در تعامل با دیگران، موانعی را ایجاد کنند. با شناخت و پذیرش این طرحواره، می‌توانیم به سوی خودشناسی مثبت حرکت کنیم و در روابط اجتماعی بهبودی را تجربه کنیم.
طرحواره انزوای اجتماعی
بیمار احساس می‌کند که از بقیه جهان، افراد، گروه‌ها و جوامع جدا افتاده است. از تله‌های شخصیتی است که بیشتر در کسانی دیده می‌شود که عضو اقلیت‌های مذهبی، خانواده‌های مشهور، بسیار باهوش، بسیار زیبا یا بسیار زشت، یا کسانی که درگیر بیماری‌های خاص هستند، یا در افرادی دیده می‌شود به طبقات بالای اجتماعی یا طبقات محروم تعلق دارند. ممکن است فردی که دارای تله انزوای اجتماعی است در دوران کودکی به دلیل تفاوت‌هایش از گروه هم‌بازی و دوستانش طرد شده باشد و یا مورد تمسخر و توهین قرار گرفته باشد. این تله در خانواده مهاجران و خانواده‌هایی که با همسایه‌ها و مردم شهر خود متفاوت هستند، بیشتر دیده می‌شود.طرحواره انزوای اجتماعی معمولاً با عوامل مختلفی همچون اضطراب، افسردگی، ناتوانی در برقراری روابط اجتماعی یا تجربه ترس از قضاوت دیگران همراه است. این وضعیت ممکن است ناشی از تجربیات منفی گذشته، احساسات ناامیدی یا حتی افترا به خود باشد.
طرحواره وابستگی یا بی‌کفایتی
شخص باور دارد که برای مواجهه با مشکلات زندگی و مسئولیت‌هایی که به او محول شده است (به عنوان مثال مراقبت از خود، حل مشکلات روزمره، قضاوت، مقابله با کارهای جدید، تصمیم‌گیری مناسب) شایسته نیست و نمی‌تواند کارها را به خوبی انجام دهد. شخص دچار این تله، اغلب درمانده به نظر می‌رسد.برای مقابله با طرحواره وابستگی یا بی‌کفایتی، ممکن است نیاز باشد که فرد به دنبال راهکارهای مشاوره روان‌شناختی یا درمان‌های متنوع برای تقویت اعتماد به نفس، بهبود مهارت‌های اجتماعی و مدیریت استرس باشد. اهمیت حمایت از دیگران و ارتقاء استقلال و اعتماد به نفس نیز در این مسیر بسیار حائز اهمیت است.
طرحواره آسیب‌پذیری
شخص دچار ترس اغراق‌آمیز از احساس وقوع قریب‌الوقوع یک فاجعه در هرلحظه است که قادر به جلوگیری از آن نیست. جز تله‌های شخصیتی به شمار می‌رود که در آن ترس در یک یا چند مورد زیر متمرکز است:
(الف) فجایع پزشکی: حملات قلبی، ایدز
(ب) فاجعه‌های عاطفی: دیوانه شدن
(پ) فاجعه‌های خارجی: سقوط آسانسور، قربانی یک مجرم شدن، سقوط هواپیما، زمین‌لرزه.
طرحواره خویشتن تحول‌نیافته
درگیری عاطفی و نزدیکی بیش‌ازحد با یک یا چند فرد قابل‌توجه دیگر (غالباً والدین) به بهای عدم رشد عادی اجتماعی. شخص این احساس را دارد که بدون دریافت حمایت مداوم از سوی دیگری، نمی‌تواند از عهده مسئولیت‌های خود برآید یا حتی زنده بماند. همچنین، شخص احساس بی‌کفایتی هویت می‌کند. این تله بیشتر در غالب احساس خلأ، فقدان هدف، و زیر سؤال بردن ماهیت وجود خود همراه است.
طرحواره شکست
یکی از تله‌های شخصیتی رایج است که با احساس عدم موفقیت، ناگزیر بودن شکست در همه امور و ضعیف بودن نسبت به همسالان خود همراه است. شخص احساس می‌کند احمق، به‌دردنخور، بی‌استعداد و بی‌توجه است و در زندگی هیچ‌وقت به‌اندازه دیگران موفق نبوده است.
طرحواه استحقاق
از دیگر تله‌های شخصیتی است که فرد باور دارد نسبت به دیگران دارای حقوق و امتیازات ویژه‌ای است و نباید پایبند هیچ قانونی باشد؛ چراکه از دیگران برتر است. بیمار اصرار دارد که باید هر چه می‌خواهد به دست آورد، فارغ از آن‌که چقدر خواسته‌اش معقول و منطقی است یا حتی با چه هزینه‌ای برای دیگران همراه است. اغلب شامل رقابت‌های شدید یا تسلط یافتن بر دیگران می‌شود. بیمار بدون همدلی یا نگرانی برای دیگران، رفتار آنان را کنترل می‌کند تا به خواسته‌های خود برسد. شما میتوانید در مقاله طرحواره استحقاق یا خودشیفتگی بیشتر با این طرحواره آشنا شوید.
طرحواره اطاعت
ویژگی یکی دیگر از تله‌های شخصیتی عبارت است از تسلیم بیش‌ازحد نسبت به کنترل شدن توسط دیگران معمولاً برای پرهیز از خشم آنها و طرد شدن. دو نوع از تله اطاعت عبارتند از:
- تسلیم نیازها: سرکوب کردن امیال، تصمیمات و ترجیحات.
- تسلیم عواطف: سرکوب ابراز عاطفی به‌ویژه خشم.
طرحواره اطلاعت را میتوان به این صورت توضیح داد: شخص احساس می‌کند که نیازها و عقاید وی برای دیگران مهم نیستند و ازاین‌رو، دائماً در برابر دیگران تسلیم می‌شود و خود را سرکوب می‌کند.
طرحواره ایثار
شخص به‌طور افراطی تلاش می‌کند نیازهای دیگران را برآورده کند، حتی به بهای آزار دادن و قربانی کردن خود. دلیل عمده آن پرهیز از ایجاد درد برای دیگران و جلوگیری از حس گناه ناشی احساس خودخواه بودن است. گاهی دیده می‌شود شخصی که دچار این مورد در فهرست تله های شخصیتی است، نسبت به افرادی که باید دائماً نیاز آنان را رفع کند، احساس خشم دارد و حس می‌کند نیازهایش برای دیگران مهم نیست.
طرحواره بازداری هیجانی
این تله با تله محرومیت هیجانی متفاوت است. این افراد هیجان و عواطف خود را نشان نمی‌دهند. محبت و دلسوزی از خود نشان نمی‌دهند و حتی خشم خود را نیز سرکوب می‌کنند. این می‌تواند به دلیل ترس از دست دادن کنترل، آسیب زدن به دیگران، پرهیز از برچسب عصبی بودن و ناتوانی در بیان احساسات باشد. معمولاً افرادی که در خانواده‌های بسیار سخت‌گیر رشد کرده‌اند که اجازه بیان احساسات خود را نداشته‌اند در این تله گیر می‌کنند.
طرحواره پذیرش‌جویی یا توجه‌طلبی
طرحواره پذیرش جویی از تله‌های شخصیتی است که شخص نیاز به جلب‌توجه، تأیید و توجه زیاد از سوی دیگران دارد. درواقع، عزت‌نفس و امنیت شخص به واکنش دیگران بستگی دارد. نیاز شدید به دریافت توجه و تأیید دیگران اغلب به تصمیمات و رفتارهایی در زندگی شخص منجر می‌شود که پس از مدتی موجب نارضایتی و دوری وی از هویت خویش می‌شود.
اشخاصی که طرحواره پذیرش‌جویی دارند، تمایل دارند که به دیگران پیام‌هایی از نیازها، احساسات، یا ارزشهای خود انتقال دهند و انتظار داشته باشند که دیگران به آنها توجه کنند و تاییدی نسبت به وجود آنها ابراز کنند.
طرحواره معیارهای سخت‌گیرانه
جزو تله‌های شخصیتی است که به‌طور آزاردهنده‌ای باعث کمال‌گرایی بیمار می‌شود. این افراد سختگیری زیادی نسبت به خود و دیگران دارند و کوچک‌ترین خطا، نقص یا ناهماهنگی را تحمل نمی‌کنند. اغلب از دست دیگران ناراحت می‌شوند، رقابت‌طلب هستند و در انجام کارها دچار استرس می‌شوند.
طرحواره خویشتن‌داری
ناتوانی یا عدم تمایل به یادگیری خویشتن‌داری و تحمل ناامیدی برای رسیدن به اهداف شخصی خود. فردی که چنین طرحواره‌ای دارد، درد را تحمل نمی‌کند، از مسئولیت‌پذیری گریزان است، به هر قیمتی که شده از تعارض جلوگیری می‌کند و زیاد به خودش سخت نمی‌گیرد. این عوامل باعث می‌شود از رضایت شخصی، تعهد و انسجام شخصیتی چنین فردی جلوگیری شود. رفتارهای معمول این بیماران شامل تکانشگری، حواس‌پرتی، آشفتگی، بی میلی در پشتکار برای انجام تکالیف ملال آور و روزمره، بیان شدید هیجان و اغراق در مسئله، بروز رفتار نمایشگری، عادت در تأخیر و بی ثباتی می‌شود.
برای رزرو مشاوره خانواده در تورنتو و دیگر شهرهای کانادا کلیک کنید
ما در سیمیاروم با همکاری پادکست ناجی و حضور خانم دکتر مونا چراغی، درباره این موضوع صحبت کرده‌ایم. از شما دعوت می‌کنیم اگر علاقه‌مند به کسب اطلاعات بیشتر درباره ابعاد مختلف این موضوع هستید، این پادکست را بشنوید.
درمان تخصصی تله‌های شخصیتی در سیمیاروم
طرحواره‌های شخصیتی به باورهای نهادینه‌شده در روان و رفتار فرد تبدیل شده‌اند و زندگی، روابط و رفتارهای بیمار را تحت تأثیر قرار می‌دهند. مشاوره آنلاین نیز می‌تواند به اندازه مشاوره حضوری در طرحواره درمانی مؤثر باشد. کار کردن با یک طرحواره درمانگر، الگوهای نادرست نگاه کردن و تحلیل مسائل زندگی را مشخص می‌کند. بیمار با احساسات واقعی خود در تماس قرار می‌گیرد، روش‌های سالم‌تر عملکرد را فرامی‌گیرد و تلاش می‌کند نیازهای عاطفی خود را به شکلی سالم‌تر و درست‌تر برطرف کند. چنانچه نیاز به رزرو وقت مشاوره دارید طرحواره درمانی در سیمیاروم را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
