فهرست مطالب
خانه » وسواس »
نوجوانی مرحله چالش‌برانگیزی از زندگی است، بنابراین، عادی است اگر نوجوانان در تلاش برای عبور از این آشفتگی، دچار رفتارهای عجیب و غریب و نوسانات خلقی شوند. متأسفانه، برای درصد کمی از نوجوانان، این رفتارهای عجیب و غریب و غیرمعمول نشانگر یک مشکل جدی سلامت روان تحت عنوان اختلال وسواس فکری است.اگر نمی‌دانید اختلال وسواس یا OCD چیست و چه نشانه‌هایی دارد، ادامه مطلب را بخوانید.
این اختلال روانپزشکی که معمولاً به اختصار OCD نامیده می‌شود، می‌تواند باعث ناراحتی قابل توجهی شود. در موارد شدیدتر، وسواس در نوجوانان می‌تواند تبدیل به یک شرایط ناتوان‌کننده شود. اقدام به موقع برای درمان وسواس و آگاهی از نشانه‌های آن سهم زیادی در بهبود کیفیت زندگی نوجوانان و رشد طبیعی آنان دارد.
چرا نوجوانان دچار وسواس فکری می‌شوند؟
مشابه سایر اختلالات سلامت روان، دلیل اصلی و یگانه‌ای برای ابتلا به وسواس فکری در نوجوان وجود ندارد. فهرست عوامل خطر زیر کامل نیست، اما نگاهی اجمالی به آن می‌تواند علل OCD نوجوان را توضیح دهد.
سابقه خانوادگی، ژنتیک و محیط
وسواس جبری عملی در نوجوانان ارثی است. این به سادگی به این معنی است که اگر یکی از اعضای خانواده به آن مبتلا باشد، احتمال ابتلای نوجوان به آن بیشتر است. الگوی خانوادگی OCD حاکی از یک جزء ژنتیکی است، اگرچه هنوز مشخص نیست کدام ژن به طور خاص مسئول ابتلا به OCD است.
لازم به ذکر است که در بروز وسواس در نوجوانان محیط نیز نقش دارد. نوع تربیت خانوادگی می‌تواند باعث شود که کودک در طول زمان وسواس‌ها و اجبارها را بیاموزد. اگر کودکان مشاهده کنند که اعضای خانواده و دیگران رفتارهای وسواسی اجباری از خود نشان می‌دهند، ممکن است آنها نیز به این الگوهای رفتاری پایبند شوند. در نتیجه، قرار گرفتن در معرض محیط محرک وسواس می‌تواند در ایجاد OCD نقش داشته باشد.
- در بلاگ سیمیاروم درباره علت وسواس در کودکان بیشتر بخوانید
رویدادهای استرس‌زا
رویدادهای استرس‌زا می‌تواند یک عامل خطر برای نوجوانان مستعد ابتلا به OCD باشد. نوجوانانی که دچار تروما می‌شوند ممکن است دچار PTSD شوند که ممکن است با OCD اشتباه گرفته شود. افکار ناخواسته و مزاحم ناشی از تروما ممکن است باعث بروز رفتارهای وسواسی و جبری در نوجوان شود.
وسواس در نوجوانان چه علائمی دارد؟
اختلال وسواس فکری-اجباری شامل دو بخش است: وسواس و اجبار. وسواس‌های رایج در کودکان و نوجوانان مشابه بسیاری از وسواس‌های بزرگسالان است که در مطالب قبلی وبلاگ مشاوره آنلاین سیمیاروم به آنها اشاره کردیم. این وسواس‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- نگرانی در مورد میکروب، بیماری یا حتی مرگ
- ترس شدید در مورد رویدادهای منفی یا انجام اشتباه یک کار
- نگرانی در مورد ناقص بودن یا درست نبودن امور
- افکار یا تصاویر ناراحت کننده و ناخواسته از آسیب رساندن به خود یا دیگران
- افکار یا تصاویر جنسی مزاحم و ناخواسته
- نگرانی در مورد ناراحت کردن خدا
- نگرانی در مورد انجام کارهایی که به دیگران آسیب می‌رساند (مانند رانندگی با ماشین)
- افکار ناخواسته در مورد خودکشی
- اعتقاد به اعمال جادویی که می‌توانند مانع از بروز اتفاقات بد شوند
- احساس مسئولیت برای بروز اتفاقات بد
یک فکر نگران‌کننده یا مزاحم ممکن است به خودی خود معنای زیادی نداشته باشد، اما زمانی که به قدری مکرر اتفاق می‌افتد که زندگی روزمره را مختل کند یا زمانی که همراه با اجبار باشد، می‌تواند نشانه وسواس در نوجوانان باشد.
اجبارها، یا تشریفات، رفتارهایی هستند که فرد مبتلا به OCD احساس می‌کند باید برای خلاص شدن از شر وسواس ناخواسته آن را انجام دهد. اجبارهای رایج در نوجوانان مبتلا به OCD ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- بررسی بیش از حد، مانند بررسی مداوم در قفل بودن یا خاموش بودن اجاق گاز
- شستن و/یا تمیز کردن مداوم، از جمله شستن مکرر دست یا دوش گرفتن زیاد
- تکرار رفتارها تا زمانی که کامل یا «درست» باشند و/یا شروع مجدد عمل در صورت برآورده نکردن انتظارات وسواسی
- مرتب کردن یا ترتیب دهی به چیزها به روشی خاص
- اجبارهای ذهنی مانند نماز خواندن زیاد یا مرور ذهنی موقعیت ها
- اعتراف یا عذرخواهی بیش از حد
- گفتن کلمات یا اعداد خوش شانسی با صدای بلند (مرتبط با افکار جادویی)
- سوال کردن از دیگران برای دریافت تایید و اطمینان‌جویی
در کنار بررسی علائم و نشانه‌های افکار وسواسی و اجبار عملی، بسیار مهم است که افرادی مانند والدین، معلمان و مربیان علائم بالقوه وسواس را نیز تشخیص دهند. هر چه سریع‌تر برای درمان وسواس در نوجوانان اقدام شود، شانس درمان بیشتر است. روتین و مناسک مهم‌ترین نشانه وسواس است. اما در روند رشد، مناسک‌های طبیعی نیز وجود دارد، مانند مراسم قبل از خواب شامل مسواک زدن، تعویض لباس و قصه خواندن. زمانی که تشریفات و مناسک روی زندگی عادی نوجوان تاثیر منفی دارد، باید بین عادی یا وسواسی بودن آن تمایز قائل شد. اختلال وسواس فکری-عملی به کندی و در طول زمان رخ می‌دهد. بنابراین، تشخیص به موقع با ظهور علائم تدریجی بسیار اهمیت دارد. لازم است که در صورت مشاهده علائم زیر، با یک روانشناس کودک و نوجوان مشورت کنید. این رفتارها همیشه به معنی اختلال وسواس نیست، اما نمونه رفتارهایی هستند که نشان می‌دهد کودک مشکلی دارد و احتمالا به کمک یک متخصص آموزش‌دیده نیاز دارد:
- مشق شب
کودکان و نوجوانان مبتلا به وسواس زمان زیادی را صرف تکمیل تکالیف می‌کنند. برای مثال، کودک/نوجوان مجبور است یک خط را بارها و بارها بخواند، هر عدد را به طور کامل برای یک مسئله ریاضی بنویسد، یا تکالیف را به طور مکرر بررسی کند تا جایی که اتمام آن زمان زیادی طول می‌کشد.
- خروج از خانه
نوجوانان مبتلا به وسواس زمان زیادی طول می‌کشد تا برای بیرون رفتن از خانه آماده شوند. برای مثال، مدت زیادی را صرف چک کردن وضعیت اتاقش و قرارگیری وسایل در جای درست، بسته بودن پنجره‌ها، خاموش بودن وسایل و غیره می‌کند. این فعالیت‌ها به قدری افراطی است که همیشه به قرارهایش دیر می‌رسد.
- شستن
شستن دست‌ها یکی از شناخته شده‌ترین اجبارهای وسواس است. کودکان و نوجوانان وسواسی زمان زیادی را در دستشویی و حمام صرف تمیز کردن خود می‌کنند و نشانه‌هایی از خشکی پوست، خونریزی دست و اگزما دارند. این افراد از تمام اشکال آلودگی دچار احساس اضطراب و نگرانی می‌شوند.
- مواد مخدر یا الکل
گاهی اوقات، نوجوان برای مدیریت علائم و استرس‌های خود رو به یک مکانیسم مقابله‌ای می‌آورد. وسواس نوعی چالش روانی است که نوجوان را از نظر اجتماعی دچار انزوا می‌کند. چنین مشکلی ممکن است نوجوان را به دام مصرف مواد مخدر یا الکل بیاندازد تا بتواند به طور موقت بر اضطراب ناشی از وسواس فکری غلبه کند.
- عادات خواب
وسواس زمان خواب یا پروسه خواب را مختل می‌کند. نوجوانان مبتلا به وسواس ممکن است مجبور باشند قبل از رفتن به رختخواب روال خاصی را طی کنند. برای مثال، فرش اتاق را به شکل خاصی تنظیم کنند، بالش‌ها رو جور خاصی بچینند، لباس خاصی را بپوشند، وسایل را در شکل به خصوصی تنظیم کنند و غیره. همچنین اگر افکار مزاحم یا نگرانی‌هایی داشته باشند که در شب شدیدتر هستند، به سختی به خواب می‌روند. در عین حال، در این فرآیند اگر چیزی موجب اختلال شود، برای مثال حضور والد، باید تمام برنامه را از نو شروع کنند. تمامی این نشانه‌ها باعث می‌شود که روال قبل از خواب یک ساعت یا حتی بیشتر طول بکشد. این امر کیفیت و زمان خواب را کاهش می‌دهد که بر عملکرد مدرسه، رشد عاطفی و روابط با همسالان و اعضای خانواده تأثیر می‌گذارد.
روش تشخیص OCD در نوجوانان
برای تشخیص وسواس در نوجوانان چندین مرحله باید طی شود. معمولاً این تشخیص توسط یک متخصص آموزش دیده مانند روانپزشک یا روانشناس انجام می‌شود. ارزیابی برای تعیین تشخیص ممکن است شامل پرسشنامه‌های گزارش‌دهی والدین و مصاحبه شخصی باشد. این مصاحبه‌ها شامل سؤالات خاصی برای شناسایی وجود وسواس و تشریفات است.
علاوه بر آن، یک متخصص آموزش دیده با نوجوان در مورد احساسات، افکار، علائم و الگوهای رفتاری‌اش صحبت می‌کند. هدف شناسایی هر گونه وسواس یا اجبار خاصی است. سپس، یک ارزیابی روانشناختی در تلاش برای شناسایی دلیل وجود این وسواس‌ها و اجبارها انجام می‌شود. ممکن است اضطراب یا ترس از یک تجربه منفی یا “نادرست” وجود داشته باشد که موجب تحریک وسواس می‌شوند.
در نهایت، تعیین اینکه میزان ایجاد اختلال در کیفیت زندگی نوجوان توسط این وسواس‌ها اهمیت دارد. برای تشخیص رسمی، روانپزشک/روانشناس از معیارهایی استفاده می‌کند که در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات سلامت روان منتشر شده اند. اگر این فرآیند تکمیل شود و کودک معیارهای OCD را داشته باشد، روند درمان و بهبودی برای او آغاز می‌شود.
وسواس در نوجوانان چگونه درمان می‌شود؟
عدم درمان کودک و نوجوان را با مشکلات زیادی در زندگی روبه رو می‌کند. مشکلات در مدرسه برای مثال مشکل در توجه یا انجام تکالیف، اختلال در روال روزمره برای مثال دیر رسیدن به مدرسه یا کم خوابیدن، مشکلات جسمی ناشی از احساس استرس یا کمبود خواب، مشکلات اجتماعی به عنوان مثال انزوا از دوستان به دلیل نداشتن وقت کافی، یا اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی به دلیل واکنش دیگران به رفتار آنها از عوارض عدم درمان وسواس است.
علائم OCD نوجوان به مرور زمان بدتر می‌شود، بنابراین مداخله زودهنگام مهم است. درمان وسواس فکری در نوجوان معمولاً شامل ترکیبی از روان درمانی و دارو است. اگر علائم نوجوان شما شدیدتر باشد یا اگر او دارای اختلال روانپزشکی دیگری نیز باشد، ممکن است برای مدتی به سطح شدیدتری از درمان نیاز باشد.
-روان درمانی فردی یا «گفتگودرمانی»
روان درمانی می‌تواند به نوجوان در درک وسواس‌ها و اجبارها، از جمله مسائل زمینه ای آنها، کمک کند. درمان شناختی رفتاری (CBT)، در قالب مواجهه و پیشگیری از پاسخ (ERP)، یکی از موثرترین انواع درمان برای وسواس جبری عملی در نوجوانان است.
پیشگیری از واکنش شامل قرار دادن فرد در معرض چیزهایی است که او را مضطرب می‌کند و یاد می‌گیرد که چگونه به جای درگیر شدن در پاسخ اجباری، به روشی سالم با اضطرابش کنار بیاید.
-دارو درمانی
دارو می‌تواند نقش مهمی در درمان وسواس در نوجوانان ایفا کند. تحقیقات نشان می‌دهد که دارو زمانی مؤثرتر است که در ترکیب با روان درمانی استفاده شود. رایج‌ترین داروهایی که برای OCD تجویز می‌شوند عبارتند از:
- داروهای ضد افسردگی SSRI (مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین)، مانند Celexa، Paxil یا Zoloft
- یک داروی ضد افسردگی سه حلقه ای مانند کلومیپرامین (Anafranil)
همچنین ممکن است برای کاهش علائم افسردگی، اضطراب و سایر اختلالات همراه با وسواس، داروهای دیگری نیز تجویز شود.
- در بلاگ سیمیاروم درباره اضطراب در نوجوانان بیشتر بخوانید
-خانواده درمانی
خانواده درمانی می‌تواند بخش مهمی از درمان وسواس فکری در نوجوان باشد، زیرا این اختلال بر همه افراد خانواده تأثیر می‌گذارد. این روش شامل آموزش سازگاری، توانمندسازی و حمایت نوجوان به والدین و سایر اعضای خانواده است.
چگونه با نوجوان وسواسی رفتار کنیم؟
حمایت و تشویق نوجوان وسواسی از چالش‌های اعضای خانواده است. مشاوران و روانشناسان سیمیاروم نکات زیر را به خانواده‌های دارای فرزند وسواسی توصیه می‌کنند:
- همیشه به یاد داشته باشید که وسواس یک بیماری است. این نشانه ضعف نیست، و چیزی نیست که فرزندتان به سادگی بتواند با اراده آن را کنترل کند یا بر آن غلبه کند.
- هر چه می‌توانید در مورد وسواس در نوجوانان اطلاعات بیشتری کسب کنید. این به شما کمک می‌کند تا نسبت به آنچه نوجوانتان تجربه می‌کند همدلی بیشتری داشته باشید و در مورد روش‌های کمک کردن به او بیشتر بیاموزید.
- به فرزندتان کمک کنید تا روی اهداف درمان متمرکز بماند و در این فرآیند صبور باشد. بسیاری از بیماران به تشویق خانواده برای پیگیری درمان نیاز دارند.
- به نوجوان روش‌هایی برای کسب آرامش و مدیریت استرس بیاموزید. به عنوان مثال، او را در کلاس یوگا ثبت نام کنید یا هر روز صبح با یکدیگر تمرین‌های تنفس و مدیتیشن را انجام دهید.
- در مورد رفتارهای وسواسی فرزندتان قضاوت نکنید، تحقیر نکنید و مشکلات او را دست کم نگیرید. مهم نیست اساس نگرانی‌ها و ترس‌های او چقدر غیرمنطقی است. او آنها را حس می‌کند و نمی‌تواند از اضطراب ناشی از افکار وسواسی دست بکشد.
- با درمانگر فرزندتان در ارتباط باشید تا روش‌های حمایت از فرزندتان را بیاموزید. در مورد روند درمان، تمریناتی که باید در خانه انجام دهید، کارهایی که باید برای آرامش فرزندتان انجام دهید، اطلاعات بیشتری کسب کنید. اگر شرایطی پیش آمد که مطمئن نیستید چگونه با آن رفتار کنید، از درمانگر فرزندتان راهنمایی بخواهید.
- در دسترس فرزندتان باشید و برای شنیدن مشکلاتش گوش شنوا، بدون قضاوت و نصیحت، باشید.
وسواس در نوجوانان قابل درمان است. اما عدم توجه به آن و عادی پنداری رفتارهای ناسالم باعث تشدید شرایط و سخت تر شدن درمان در بزرگسالی می‌شود. در صورتی که علائم وسواس را در فرزندتان مشاهده می‌کنید، از یکی از مشاوران و درمانگران کودک و نوجوان مشاوره آنلاین سیمیاروم وقت مشاوره نوجوان دریافت کنید.
منابع:
