فهرست مطالب
خانه » مشاوره خانواده »
وقتی فردی تحت تأثیر بیماری روانی یا اعتیاد قرار می‌گیرد، می‌تواند کل خانواده را تحت تأثیر قرار دهد و اثرات منفی آن کل خانواده را درگیر می‌کند. چگونه یکی از اعضای خانواده از آسیبی که رخ داده است عبور می‌کند؟ چگونه خانواده یا وجود تمام مشکلات، می‌تواند پیوند خود را حفظ کند؟ مشاوره خانوادگی یا خانواده درمانی چیست و چطور به کل اعضای خانواده کمک می‌کند؟ اینها سوالاتی است که در این محتوا به آنها پاسخ خواهیم داد.
خانواده درمانی شکلی از مشاوره خانواده در قالب روان درمانی گروهی (گفتار درمانی) است که بر بهبود روابط و رفتارهای بین خانوادگی تمرکز دارد. در خانواده درمانی، یک گروه می‌تواند از ترکیب‌های مختلفی از اعضا، مانند والدین و فرزندانشان، خواهر و برادر، پدربزرگ و مادربزرگ، خاله و عمو، دوستان، مراقبان خویشاوندی و غیره تشکیل شود.
درمان می‌تواند برای مواردی مانند سازگاری با یک تغییر زندگی جدید (مانند مهاجرت) یا یک وضعیت پزشکی، تغییرات و چالش‌هایی که با افزایش سن به وجود می‌آیند، مرگ و سوگ، تعارضات روابط، مانند تعارض والدین و فرزند یا درگیری خواهر و برادر انجام شود. روانشناسان از خانواده درمانی برای کمک به درمان برخی از بیماری‌های روانی یا شرایط رفتاری برای یک فرد در واحد خانواده استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، مشاوره خانوادگی می‌تواند به درمان بی اشتهایی برای یک نفر در خانواده کمک کند. این روش با یک متخصص سلامت روان، مانند روانشناس، درمانگر یا مشاور انجام می‌شود که دانش تخصصی در کار با خانواده دارد. درمان می‌تواند حمایت، آموزش و راهنمایی لازم را برای شما و عزیزانتان فراهم کند تا به عملکرد و بهزیستی بهتر شما کمک کند.
خانواده درمانی به چه مسائل و مشکلاتی می‌پردازد؟
مشاوره خانوادگی ارزش زیادی برای خانواده‌ها فراهم می‌کند، زیرا آنها در کنار یک متخصص بهداشت روانی واجد شرایط برای حل مشکلات خود کار می‌کنند. چرا؟ زیرا شخص ثالث عینی اغلب می‌تواند به نقاط کور اشاره کند و به عزیزان کمک کند منبع نهایی چالش‌های خود را شناسایی کنند. اما خانواده درمانگران فقط مشکلات را مشاهده نمی‌کنند. آنها در یافتن راه حل نیز کمک می‌کنند. این روش مزایای متعددی دارد، از جمله بهبود مهارت‌های ارتباطی، کاهش تعارض، استرس و اختلال عملکرد کمتر، رفتارهای بهبود یافته، مرزهای سالم تر، مهارت‌های مقابله ای و تاب آوری بهبود یافته، رشد همدلی و شفقت بین خانواده. در حالی که تمرکز و اهداف ممکن است از یک خانواده به خانواده دیگر متفاوت باشد، مشاوره خانواده دارای سه هدف اصلی است:
آموزش دادن: یک خانواده درمانگر می‌تواند موضوعات زیر را به خانواده آموزش دهد تا درک و همدلی افزایش یابد. مشکلات سلامت روان چیست؟ چگونه ممکن است بر سایر اعضای خانواده تأثیر بگذارد؟ راه‌های عادی واکنش یک فرد به تروما چیست؟ دلبستگی ایمن چیست و چگونه می‌توان به آن دست یافت؟ مرزهای سالم چیست؟ گوش دادن فعال چیست؟
مشاوره دادن: یک خانواده درمانگر از مداخلات درمانی مختلف برای کمک به مراجعان برای حمایت از یکدیگر استفاده می‌کند.
تقویت پیوند: یک خانواده درمانگر به مراجع کمک می‌کند تا پیوندهای عمیق تر، مهارت‌های ارتباطی بهتر، انعطاف پذیری درونی و راهبردهای مقابله ای بهتری برای مدیریت عوامل استرس زای خانواده توسعه دهند.
سایر اهداف ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- آشتی دادن
- کاهش درگیری و تنش
- حل مشکلات فوری یا عبور از یک مانع خاص
- بهبود مهارت‌های حل مسئله طولانی مدت
- بخشیدن، یا طلب بخشش
- برای ایجاد مرزهای سالم
- مدیریت خشم
- ایجاد یا بازسازی اعتماد
- کشف سوء تفاهم‌ها
- جلوگیری از درگیری در آینده
- یافتن حمایت فردی
- درک و مدیریت یک موضوع بهداشت روانی در خانواده
- احساس دوست داشتن و قدردانی
- صرف زمان بیشتر برای خانواده
- بهبود مسئولیت پذیری
- کنار آمدن با غم و اندوه یا تروما
- مدیریت یک تغییر خانوادگی بزرگ مانند طلاق
- تشخیص و بهبود پویایی ناسازگار خانواده
- مشکلات رفتاری در کودکان یا نوجوانان
- سوء مصرف مواد یا اعتیاد
5 مرحله خانواده درمانی چیست؟
مشاوره خانوادگی یا خانواده درمانی در 5 مرحله انجام می‌شود:
- تعامل: مرحله اول شامل ایجاد ارتباط بین خانواده و درمانگر است. درمانگر روی ایجاد یک محیط امن و بدون قضاوت کار می‌کند که در آن اعضای خانواده احساس راحتی می‌کنند تا افکار و احساسات خود را به اشتراک بگذارند. ارزیابی‌های اولیه در این مرحله برای جمع آوری اطلاعات در مورد تاریخچه، ساختار و مسائل خاص خانواده انجام می‌شود.
- ارزیابی: در این مرحله، درمانگر اطلاعات عمیق تری در مورد پویایی خانواده، روابط و الگوهای ارتباطی جمع آوری می‌کند. هدف شناسایی علل اصلی مشکلات خانواده و به دست آوردن بینشی در مورد نحوه تعامل اعضای خانواده با یکدیگر است. تکنیک‌های مختلف ارزیابی، مانند ژنوگرام (نمودار درخت خانواده) و پرسشنامه، ممکن است برای کمک به درک تاریخچه خانواده و عملکرد فعلی استفاده شود.
- تعیین هدف: درمانگر پس از ارزیابی جامع با خانواده برای تعیین اهداف درمانی مشخص و قابل دستیابی همکاری می‌کند. این اهداف اغلب به بهبود ارتباطات، حل تعارضات، تغییر الگوهای ناکارآمد و تقویت عملکرد کلی خانواده مرتبط هستند. بسیار مهم است که اهداف مورد توافق همه اعضای خانواده درگیر در درمان باشد
- مداخله: در این مرحله درمانگر مداخلات و تکنیک‌های درمانی خاصی را برای رسیدگی به مسائل شناسایی شده و دستیابی به اهداف تعیین شده اجرا می‌کند. رویکردهای مختلف خانواده درمانی، مانند درمان ساختاری، استراتژیک، روایت درمانی، یا درمان متمرکز بر راه حل، ممکن است بر اساس نیازها و شرایط منحصر به فرد خانواده مورد استفاده قرار گیرد. درمانگر ارتباط باز، گوش دادن فعال و حل مسئله را در میان اعضای خانواده تشویق می‌کند.
- خاتمه و پیگیری: با پیشرفت و رسیدن به اهداف درمانی، فرآیند خانواده درمانی وارد مرحله خاتمه می‌شود. درمانگر با خانواده کار می‌کند تا دستاوردهای حاصل از درمان را تثبیت کنند و برنامه ای برای آینده تدوین کنند. این مرحله ممکن است شامل بحث در مورد راه‌هایی برای حفظ تغییرات مثبت، جلوگیری از بازگشت به الگوهای قدیمی و فراهم کردن منابع برای پشتیبانی مداوم باشد. ممکن است جلسات بعدی برای اطمینان از پیشرفت و بهزیستی مستمر خانواده برنامه ریزی شود.
توجه به این نکته حائز اهمیت است که مراحل خانواده درمانی همیشه خطی نیستند و ممکن است درمانگر نیاز داشته باشد تا مراحل خاصی را بر اساس پیشرفت خانواده و نیازهای در حال تکامل در طول فرآیند درمانی مجدداً بررسی کند یا آن را تطبیق دهد. علاوه بر این، موفقیت خانواده درمانی اغلب به تمایل اعضای خانواده برای مشارکت فعال و مشارکت در سفر درمانی بستگی دارد.
انواع خانواده درمانی چیست؟
خانواده درمانی به روش‌های مختلفی انجام می‌شود و بسیاری از متخصصان در انواع خاصی تخصص دارند. انتخاب نوع درمان بستگی به نیازها و شرایط خاص خانواده شما دارد. درمانگران ممکن است عناصری از رویکردهای درمانی مختلف را ترکیب کنند تا نیازهای شما را به بهترین نحو برآورده کنند. برخی از اشکال خانواده درمانی عبارتند از:
خانواده درمانی عملکردی (FFT): درمانگران اغلب از این نوع برای کمک به خانواده‌هایی استفاده می‌کنند که دارای کودکانی با مشکلات رفتاری هستند. این رویکرد پویایی‌های خانواده را که منجر به رفتار مشکل ساز کودک شده است، ارزیابی می‌کند، مهارت‌های ارتباطی و فرزندپروری خانواده را بهبود می‌بخشد و از تقویت مثبت حمایت می‌کند.
مشاوره ازدواج/ زوج درمانی: این درمان شامل دو نفر می‌شود که در رابطه عاشقانه هستند. درمانگران خانواده به طور خاص آموزش دیده اند تا به زوج‌ها کمک کنند تا مشکلات خود را تعیین کنند و روی راه حل کار کنند. مسائل مطرح شده در جلسه درمانی ممکن است مربوط به ارتباط بین زوج، تربیت فرزندان، امور مالی، درک وضعیت سلامت روان خود یا شریک زندگی و موارد دیگر باشد.
خانواده درمانی استراتژیک: این روش نوعی خانواده درمانی کوتاه مدت است که بر ایجاد تغییرات ساختاری و رفتاری مثبت در محیط خانواده تمرکز دارد و بر این اساس استوار است که خانواده مهمترین نقش را در زندگی و رشد کودکان ایفا می‌کند. درمانگران ممکن است از این فرم درمانی برای خانواده‌هایی استفاده کننده که دارای کودکانی که مشکلات رفتاری هستند.
خانواده درمانی ساختاری: این نوع درمان به روابط درونی، مرزها و سلسله مراتب درون یک واحد خانواده (ساختار آن) می‌پردازد و بر تعاملات مستقیم بین اعضای خانواده به عنوان راه اصلی برای ایجاد تغییرات مثبت تمرکز دارد. شالوده اصلی خانواده درمانی ساختاری این است که وقتی خانواده‌ها توسط یک درمانگر هدایت شوند، جایگزین‌های خود را برای الگوهای مشکل ساز در ارتباط با یکدیگر کشف کنند.
خانواده درمانی سیستمی: اساس خانواده درمانی سیستمیک، در نظر گرفتن مسائل خانواده در زمینه‌های متفاوتی است که در آن زندگی می‌کنند. به عنوان مثال، درمانگر کارکرد یکی از اعضای خانواده به عنوان همسر در یک رابطه عاشقانه، به عنوان والدین و به عنوان یک فرزند برای والدین خود را بررسی می‌کند. زمینه همچنین شامل دیدگاه‌های فرهنگی، مذهبی و سیاسی و وضعیت اجتماعی-اقتصادی است. این رویکرد زمینه را دارای بیشترین اهمیت برای رشد روانی و بهزیستی عاطفی شما می‌داند.
خانواده درمانی چطور انجام می‌شود؟
در این روش درمانی کل خانواده یا بخشی از اعضا با هم وارد دوره درمانی می‌شوند. خانواده درمانی یک درمان مبتنی بر شواهد و گفتگوهای مبتنی بر مهارت است. این روش یک محیط حمایتی، بدون قضاوت و امن را فراهم می‌کند که به خانواده این امکان را می‌دهد تا راحت با روانشناس صحبت کنند. در این روش، با راهنمایی یک متخصص سلامت روان، روی بهبود تعاملات و ارتباطات بین اعضای خانواده خود کار می‌کنید و تلاش می‌کنید تا رفتارهای سالم را برای بهبود عملکرد و بهزیستی خانواده جایگزین کنید. خانواده درمانی همچنین می‌تواند به شما در درک و درمان وضعیت سلامت روان یا وضعیت رفتاری اعضای خانواده کمک کند. درمانگر خانواده ممکن است علاوه بر جلسات خانوادگی، با یکی از اعضای خانواده به طور خاص کار کند.
جلسات معمولاً حدود یک ساعت طول می‌کشد و در یک کلینیک، در مطب درمانگر یا-در موارد کمتر- در خانه یکی از اعضای خانواده انجام می‌شود. تمرکز جلسه ممکن است روی فرد تحت درمان، روی یکی دیگر از اعضای خانواده یا کل خانواده باشد. قبل از شروع اولین جلسه، درمانگر ممکن است از اعضای خانواده بخواهد که قراردادی را امضا کنند تا مرزهای روابط، تعهد به درمان و میزان افشاگری در جلسه مشخص شود. همچنین ممکن است از اعضای خانواده خواسته شود تا فرم رضایت نامه ای را امضا کنند و اعلام کنند که از قوانین اصلی حفظ حریم خصوصی و رازداری آگاه هستند. معمولاً از همه افراد از جمله درمانگر انتظار می‌رود که به حریم خصوصی آنچه در هر جلسه گفته می‌شود احترام بگذارند و آن را با هیچکس خارج از گروه به اشتراک نگذارند.
این قاعده استثناهایی دارد که در رضایت نامه و توسط درمانگر توضیح داده خواهد شد. در جلسه، خانواده درمانگر ممکن است سؤالاتی بپرسد یا صرفا به صحبت‌های دیگران گوش دهد و مشاهده کند. درمانگر این کار را انجام می‌دهد تا مواردی مانند نحوه رفتار و ارتباط اعضای خانواده با یکدیگر و نقاط قوت و نیازهای خانواده را درک کند. تکنیک‌های خاصی که توسط درمانگر استفاده می‌شود به نوع مشکل و مرحله درمانی بستگی دارد. برای مثال، درمانگر ممکن است اعضای خانواده را تشویق کند که برای مشاوره فردی مراجعه کنند، به یک گروه درمانی بپیوندند، یا در کلاس‌هایی با موضوعاتی مانند فرزندپروری یا مدیریت خشم شرکت کنند. درمانگر مسائل زیر را در طول دوره درمان اجرا می‌کند:
- از هر یک از اعضای خانواده در مورد نگرانی‌ها و چالش‌ها و انتظارات از خانواده درمانی سوال می‌کند.
- همه را تشویق می‌کند تا صحبت کنند و به حرف‌های یکدیگر گوش دهند.
- کلمات و احساسات همه را روشن می‌کند تا همه یکدیگر را درک کنند.
- به اعضای خانواده کمک می‌کند تا تأثیر سخنان و رفتارهایشان را درک کنند.
- به خانواده کمک می‌کند تا در ایجاد تغییرات مثبت با یکدیگر همکاری کنند.
- راهبردهایی را برای تغییر رفتارها و الگوهای مشکل ساز پیشنهاد می‌کند.
از آنجایی که مکالمه بخش اصلی خانواده درمانی است، ضروری است که همه اعضای خانواده به طور فعال در درمان شرکت کنند. اعتماد و رابطه بین شما و درمانگرتان برای همکاری موثر و بهره مندی از درمان ضروری است. در خانواده درمانی اتفاقات زیادی رخ می‌دهد. یک جلسه ممکن است به صحبت در مورد نگرانی‌های خانواده و احساس هر فرد اختصاص یابد. اعضای خانواده از این جلسه برای صحبت در مورد بحران یا مشکل خاصی استفاده می‌کنند که نیاز به حل دارد. یا ممکن است بخواهند روی تغییراتی که اتفاق افتاده است تمرکز کنند. یکی دیگر از موضوعات احتمالی برای جلسه خانواده درمانی، مهارت‌های مقابله ای است، مانند نحوه برخورد با خشم، پشیمانی یا غم.
گاهی اوقات تنها ابراز احساسات و صحبت در مورد آنها در جلسات درمانی می‌تواند باعث تسکین، درک و بهبودی شود. تمرکز یک جلسه ممکن است بر یادگیری نحوه برقراری ارتباط موثرتر با یکدیگر باشد. برای مثال، درمانگر ممکن است به یکی از اعضای خانواده آموزش دهد که صحبت کند، «نه» گفتن را به خواسته‌های غیرمنطقی تمرین کند، یا احساسش را بیان کند. ممکن است از اعضای خانواده خواسته شود که یک بیانیه را به شیوه ای مثبت تر بیان کنند.
درمانگر همچنین ممکن است به اعضای خانواده کمک کند تا مهارت‌های شنیداری و مشاهده خود را بهبود بخشند تا سوء تفاهم بین آنها کاهش یابد. گاهی اوقات درمانگر از اعضای خانواده می‌خواهد که قبل از جلسه بعدی، تکالیفی را انجام دهند. برای مثال، درمانگر ممکن است از اعضای خانواده بخواهد که مراقب چیزهای خوبی باشند که سایر اعضای خانواده در طول هفته می‌گویند. درمانگر ممکن است از اعضای خانواده بخواهد که با هم یک وعده غذایی بخورند یا کاری سرگرم کننده با هم انجام دهند، مانند بازی‌های رومیزی یا بولینگ. این تکالیف طراحی شده است تا به اعضای خانواده کمک کند تا روش‌های جدید و سالم‌تری را برای ارتباط با یکدیگر تمرین کنند.
خانواده درمانی چقدر طول می‌کشد؟
تعداد جلسات درمان از خانواده ای به خانواده دیگر، بسته به شرایط خاص آنها، متفاوت است. درمان ممکن است فقط شامل چند جلسه باشد یا ممکن است چندین ماه یا بیشتر ادامه یابد. درمانگر ممکن است ملاقات با اعضای خانواده را به صورت فردی و همچنین گروهی پیشنهاد کند. طول مدت درمان به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:
- دلیل خاص خانواده برای شرکت در درمان.
- انتظارات و اهداف درمانی
- میزان تعهد و مشارکت خانواده در درمان و پیگیری راهکارها
خانواده درمانی می‌تواند کوتاه مدت (به طور متوسط 12 جلسه) باشد که به مسائل فوری می‌پردازد یا ممکن است طولانی مدت (ماه‌ها یا سال ها) باشد تا به خوبی به شرایط سلامت روان و/یا مسائل پیچیده پرداخته شود. خانواده درمانگر طول مدت دوره را برای شما به طور تقریبی مشخص کرد. همچنین، برخی از خانواده‌ها لازم دارند که طی دوره عمر چندین بار در درمان شرکت کنند و هر بار مسئله ای را مورد بررسی قرار دهند.
اگر اعضای خانواده حاضر به شرکت در جلسات درمانی نباشند، چه؟
گاهی اوقات اعضای خانواده تمایلی به پیوستن به خانواده درمانی ندارند. دلایل زیادی برای این مخالفت وجود دارد، مثلا ترس. تغییر برای همه انسان‌ها دشوار است. چنین افرادی ترجیح می‌دهند که حتی با وجود آسیب و رنج، واحد خانواده به همان شکلی که هست باقی بماند، اما از مواجهه با ناشناخته‌ها دور بمانند. دلیل دوم می‌تواند خستگی باشد. ممکن است اعضای خانواده از پرداختن به مسائل تکراری خسته شده باشند.
برخی نگران قدرت خود هستند و می‌ترسند که خانواده درمانی قدرت آنها در برابر سایر اعضا را تخریب کند. برخی دیگر تمایلی به صحبت صریح با سایر اعضای خانواده یا در مقابل درمانگر ندارند. عده ای دیگر نسبت به مزایا و موفقیت این روش درمانی شک و تردید دارند و احساس می‌کنند مشکل آنها قابل حل نیست. در این موارد بهتر است درمانگر با اعضای خانواده به صورت فردی صحبت کند و با آنها در مورد دلیل نیاز به درمان، نحوه حل مشکل و مزایای درمان صحبت کند. درمانگر در این جلسه می‌تواند دلایل مقاومت را شناسایی کند، راهکار رفع نگرانی‌ها را بیابد و اعضا را به شرکت در درمان متقاعد کند. گاهی اوقات آنچه مورد نیاز است صرفاً زمان است. بنابراین، آن افرادی که مایل به شروع درمان هستند می‌توانند در جلسات درمانی شرکت کنند، تا آنکه بالاخره سایر اعضا نیز به آنها بپیوندند.
آیا خانواده درمانی موثر است؟
تحقیقات نشان می‌دهد که نتایج درمانی برای خانواده‌هایی که جهت حل مشکل مراجعه کرده اند بهتر از خانواده‌هایی است که تن به درمان نداده اند. در مورد افراد مبتلا به بیماری روانی، خانواده درمانی همراه با درمان فردی باعث افزایش نرخ تعهد به مصرف دارو، کاهش میزان عود و بستری شدن مجدد در بیمارستان، کاهش علائم روانپزشکی و استرس شود. در مورد افراد مبتلا به اعتیاد، این روش به آنها در تصمیم گیری برای ورود یا ماندن در درمان کمک می‌کند. می‌تواند خطر ترک درمان را کاهش دهد. همچنین می‌تواند مصرف مداوم الکل یا مواد مخدر را کاهش دهد، از عود بیماری جلوگیری کند و بهبودی طولانی مدت را تضمین کند. خانواده درمانی به غیر از فرد تحت درمان، برای سایر اعضای خانواده نیز مفید است. با ایجاد تغییرات مثبت در پویایی خانواده، درمان می‌تواند بار استرسی را که سایر اعضای خانواده احساس می‌کنند کاهش دهد. تحقیقات همچنین نشان می‌دهد که خانواده‌درمانی می‌تواند نحوه رفتار زوج‌ها با یکدیگر، نحوه رفتار کودکان، نحوه رفتار کل خانواده و نحوه ارتباط خانواده با همسایگان را بهبود بخشد. خانواده درمانی آسان نیست. همه اعضا را به چالش می‌طلبد، اما نتیجه ارزش آن را دارد. خانواده درمانی روشی موثر برای کمک به فرد در درمان و در عین حال کمک به کل خانواده است.
شروع دوره خانواده درمانی دشوار است، به ویژه که لازم است اعضای خانواده همگی در آن مشارکت کنند. متقاعد کردن خانواده به شروع درمان و افشاگری در جلسات کار ساده ای نیست، اما گاهی بسیار مهم است که این تلاش را برای نجات خانواده انجام دهید. خانواده درمانی می‌تواند به شما کمک کند موانعی را که خانواده شما را از داشتن یک زندگی کامل و سالم باز می‌دارند، بهتر درک کنید و از آنها عبور کنید. همچنین در درمان برخی از اختلالات سلامت روان موثر است. درمانگران سیمیاروم در حوزه کاری خود متخصص هستند و دانش به روزی از تحقیقات و استراتژی‌های درمانی دارند که می‌تواند به شما و خانواده شما کمک کند.
منابع:
