فهرست مطالب
خانه » وسواس »
تمیز نگه داشتن و مراقبت از خانه معمولاً نشانه سلامت روانی است. اما وقتی تمیز کردن و شستشو تبدیل به افراط می‌شود، یک اختلال روانی می‌تواند زمینه آن باشد. ترس وسواسی از آلودگی همراه با احساس اجبار به نظافت و ضدعفونی کردن یکی از زیرشاخه‌های اختلال وسواس فکری-اجباری (OCD) است. افراد مبتلا به وسواس شست و شو مجبورند تمیز کنند و هر روز ساعت‌های زیادی را صرف فعالیت‌های تشریفاتی مربوط به وسواس شست‌وشو می‌کنند که تنها تسکین موقتی برای آنها به همراه دارد و آنها را از دوستان و عزیزانشان دور می‌کند. درمان وسواس شستشو می‌تواند شامل روش‌های روان‌شناختی و دارویی باشد تا به فرد کمک شود که از اجبارها و ترس‌های مرتبط با آلودگی خود آزاد شود.
روش‌های درمان وسواس شستشو
درمان وسواس شستشو شامل چندین رویکرد می‌شود که می‌تواند به صورت ترکیبی یا جداگانه مورد استفاده قرار گیرد. در ادامه، روش‌های متداول برای درمان وسواس شستشو ذکر شده‌اند
- درمان شناختی-رفتاری (CBT)
- شناختی:
- آموزش به افراد برای شناخت و درک افکار وسواس‌آور.
- ایجاد اطمینان و آگاهی از اینکه افکار ناخواسته ممکن است واقعیتی نداشته باشند.
- رفتاری:
- تعیین الگوهای رفتاری مخرب و ایجاد الگوهای جدید و سالم.
- مواجهه تدریجی با اجسام یا موقعیت‌هایی که وسواس زایی است.
- شناختی:
- درمان دارویی
- درمان خط اول SSRIهای انتخابی مانند فلوکستین، سرترالین و پاروکستین برای حداقل یک دوره 3 ماهه است. داروها ممکن است در طول دوره درمانی برای کاهش عوارض یا افزایش اثربخشی تغییر کنند. همچنین، ضروری است که دوز دارویی به طور صحیح دریافت شود و دوره درمان وسواس کامل شود. قطع سر خود دارو باعث عود علائم وسواس شست‌وشو و تغییرات خلق و خو می‌شود.
- درمان ترکیبی
- استفاده از ترکیب درمان شناختی-رفتاری و درمان دارویی برای دستیابی به نتایج بهتر.
- درمان موازی:
- تکنیک‌های موازی مانند مدیتیشن، یوگا و تمرینات تنفسی که به کاهش استرس و افکار منفی کمک می‌کنند.
- پذیرش و تعهد (ACT):
- آموزش به افراد برای پذیرش افکار و احساسات خود بدون تلاش برای تغییر آنها.
- توجه به ارزش‌ها و اهداف زندگی به جای مقابله مستقیم با وسواس‌ها.
- آموزش مهارت‌های مدیریت استرس:
- آموزش به افراد برای مدیریت و کاهش استرس روزانه.
بهتر است افراد مبتلا به وسواس شستشو با یک متخصص روان‌شناس یا روان‌پزشک مشورت کنند تا یک برنامه درمانی مناسب و شخصی‌سازی شده برای آنها تدوین شود.
وسواس شستشو چیست؟
وسواس شست و شو چیزی فراتر از یک نیاز ساده برای داشتن خانه‌ای منظم و بهداشتی است. شستشوی افراطی از نشانه‌های یکی از زیرشاخه‌های اصلی اختلال وسواس فکری اجباری است. افرادی که از این اختلال رنج می‌برند احساس می‌کنند در اثر میکروب، آلودگی‌های محیطی یا سموم شیمیایی آلوده شده‌اند. آنها از بیمار شدن یا ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند آنفولانزا، سرطان یا HIV می‌ترسند. تمیز کردن اجباری آنها حتی ممکن است با تفکر جادویی نیز همراه باشد، بدین صورت که اگر به اندازه کافی بشویند و تمیز کنند، می‌توانند از یک پیامد فاجعه‌بار منفی جلوگیری کنند. متأسفانه، این کار هیچ وقت کافی نیست، همچنان ادامه دارد و باعث تمیز کردن وسواسی-اجباری بیشتر می‌شود.
برای درک وسواس شستشو لازم است با چرخه OCD در انها آشنا شوید.
1. وسواس
وسواس به فکر یا احساس غیرارادی و مزاحم گفته می‌شود. فرد مبتلا به OCD با ترس از آلوده شدن یا تمیز نبودن یک سطح یا شی خاص، بمباران فکری می‌شود و این فکر رفتار تمیز کردن را تحریک می‌کند.
2. اضطراب
فکر وسواسی منجر به ایجاد اضطراب غیرقابل تحمل در فرد می‌شود.
3. رفتار اجباری
شخص برای تسکین اضطراب ناشی از وسواس شست‌وشو به تشریفات شستشوی اجباری خود متوسل می‌شود. برخی ممکن است فعالیت خود را به یک منطقه محدود کنند. برای مثال برخی از وسواسی‌ها روی شستن دست‌ها و دوش گرفتن تمرکز دارند و دسته‌ای دیگر صرفاً به ضد عفونی کردن دستگیره‌ها و کلیدهای چراغ می‌پردازند. اما برای عده‌ای دیگر این وسواس تمام حوزه‌های زندگی را دربر می‌گیرد.
4. تسکین موقت
تمیز کردن باعث رهایی از ترس‌های وسواسی می‌شود. با این حال، تسکین موقتی است. به زودی، افکار وسواسی آلودگی دوباره برمی گردند و این چرخه ممکن است بارها در یک روز تکرار شود. بدین ترتیب، کلید درمان قطعی وسواس شستشو شکستن این چرخه است.
وسواس شستشو به چه علتی به وجود می‌آید؟
علت مشخصی برای اختلال وسواس فکری اجباری یافت نشده است. به طور کلی، تحقیقات نشان می‌دهند که عوامل متعددی در این مسئله دخیل هستند، از عوامل بیولوژیکی (ارث) گرفته تا روانی و محیطی (یادگیری). در عین حال، مشخص شده است که تغییراتی در مغز افراد مبتلا به OCD وجود دارد، اما اسکن‌ها و آزمایشات هنوز این تغییرات را به طور قطع نشان نداده‌اند.
علائم و نشانه‌های وسواس شستشو
وسواس شست‌وشو نوع رایجی از اختلال OCD است که در آن فرد درگیر تشریفات شستشو و تمیز کردن اجباری و افراطی می‌شود که می‌تواند به سمت خود یا محیط متمرکز باشد. در وسواس از نوع نظافت/شستشو، ترس از آلودگی وجود دارد. فرد مبتلا به اختلال وسواس نظافتی می‌ترسد که “کثیف” یا آلوده به چیزهای مختلفی باشد که ممکن است او را بیمار کنند.
اختلال وسواس شستشو را می‌توان به موارد زیر طبقه بندی کرد:
- به طور مکرر خود و همه چیز اطراف خود را تمیز می‌کند. این افراد سعی می‌کنند محتاط باشند و به طور کلی از آلودگی یا “میکروب” اجتناب کنند. آنها می‌ترسند که بیمار شوند.
- فقط در صورت تماس با اشیاء خاص، بازدید از مکان‌های خاص، یا پس از انجام یک کار خاص مانند استفاده از توالت، دست دادن شخصی، به تمیز کردن یا شستن افراطی می‌پردازد.
- نظافتی که معطوف به خود است. افرادی که رفتار تشریفاتی نظافت معطوف به خود را انجام می‌دهند، معتقدند که با نوعی “کثیف” یا “میکروب” در تماس بوده‌اند و سعی می‌کنند از شر آن خلاص شوند. رفتار پاکسازی OCD می‌تواند از شستن ساده دست‌ها برای چندین بار در روز تا شستشوی شدید با مواد ضدعفونی کننده متغیر باشد. شخص ممکن است آنقدر خود را تمیز کند که پوستش دچار بثورات، کبودی، قرمزی و حتی خونریزی شود. چنین وسواسی معمولاً خطرناک است. به عنوان مثال، اگر فردی پس از استفاده از توالت، خود را به صورت وسواسی تمیز کند، از مقدار زیادی دستمال توالت یا شوینده برای مقعد استفاده می‌کند و به این ناحیه حساسی آسیب می‌زند. چنین رفتاری به طور معکوس حتی به سایر مشکلات سلامتی و عفونت منجر می‌شود.
- نظافت شخص به سمت محیط زیست معطوف است. در این حالت، شخص از ترس آلوده شدن محیط اطراف خود را تمیز می‌کند. حتی یک لایه خاک نازک ممکن است افکارش را تحریک کند و تمام خانه را تمیز کند. هنگام تمیز کردن، از ضدعفونی کننده‌های ضد باکتری زیادی استفاده می‌کند و زمان قابل توجهی را در تماس با آب می‌گذراند. گاهی اوقات، وسواس شست و شو ممکن است روی مناطق خاصی متمرکز باشد و شخص صرفاً این مناطق را تمیز کند، در حالی که به طور کامل مناطق دیگر را نادیده می‌گیرد. به عنوان مثال، ممکن است زمان زیادی را صرف تمیز کردن حمام کند، اما کاملاً نادیده بگیرد که اتاق خواب نامرتبی دارد. این دسته افراد وسواسی بسیار مضطرب هستند و استرس زیادی برای تمیز کردن محیط اطراف خود دارند.
وسواس شست‌وشو چه عوارضی دارد؟
شستن اجباری دست‌ها اغلب یک وضعیت روان‌درماتولوژیک ناتوان‌کننده است که در فعالیت‌های زندگی روزمره و کیفیت زندگی بیمار اختلال ایجاد می‌کند و باعث تغییرات پوستی یا تشدید بیماری‌های پوستی می‌شود که شخص از قبل به آنها مبتلا بوده است. این نوع وسواس منجر به تغییرات التهابی، دژنراتیو و عفونی در قسمت پشتی و کف دست می‌شود که معمولاً به صورت درماتیت دست ظاهر می‌شود. همچنین می‌تواند بیماری‌های پیشین پوستی مانند درماتیت آتوپیک یا درماتیت تماسی آلرژیک را تشدید کند. صابون‌ها، مواد شوینده و سایر پاک کننده‌ها برای شستن مکرر دست‌ها نیز منجر به درماتیت تماسی تحریک کننده می‌شوند. علائم بالینی درماتیت حاد و مزمن در اثر وسواس شست‌وشو عبارتند از:
- درماتیت حاد دست همراه با اریتم، ادم، تاول، و پوسته پوسته شدن
- لیکن شدن، تغییرات رنگدانه ای، هیپرکراتوز و شقاق
- ابتلا به خارش، خشکی، ترشح و درد دست‌ها
- عفونت‌های باکتریایی پوستی در اثر شقاق
مقایسه وسواس شستشو در خانم‌ها و آقایان
تحقیقات نشان می‌دهد که شیوع این نوع وسواس در خانم‌ها بیشتر از آقایان است. با این حال، یافته‌ها حاکی از آن است که سن شروع OCD در مردان به دوره کودکی باز می‌گردد، در حالی که خانم‌ها شروع آن را با بلوغ، بارداری و وقایعی از این دست همراه دانسته‌اند. همچنین زنان اضطراب و افسردگی بیشتری را در مقایسه با مردان وسواسی گزارش کرده‌اند که باعث کوتاه تر شدن هر چه بیشتر چرخه OCD در آنان می‌شود.
چندین تفاوت جنسیتی در OCD شناسایی شده است. برای مثال، زنان بیشتر از مردان دچار وسواس‌های متمرکز بر آلودگی و اجبارهای پاکسازی مربوطه می‌شوند. در حالی که مردان بیشتر دچار وسواس تقارن و مرتب کردن وسایل می‌شوند. نرخ وسواس شست‌وشو در بین زنان متاهل بیشتر از زنان مجرد است، این در حالی است که نرخ وسواس در بین مردان مجرد بیشتر از سایرین بوده است. در عین حال، گزارش‌ها نشان می‌دهد برخی از مردان دچار وسواس معطوف به محیط به جای آنکه خود اقدام به تمیز کردن کنند، اعضای خانواده را ملزم به رعایت نکات افراطی خود در بهداشت می‌کنند و از آنها انتظار دارند که به جای آنها محیط را تمیز کنند.
تحقیقات نشان داده است که درمان‌های آنلاین نیز به خوبی در بهبود وسواس موثر هستند و می‌توانند کیفیت زندگی شخص را افزایش دهند. در صورتی که علائم وسواس شست و شو را در خود می‌بینید یا از آن رنج می‌برید، با ما تماس بگیرید.
منابع
