فهرست مطالب
خانه » استرس و اضطراب »
هر کسی دچار استرس می‌شود. استرس مکانیسمی است که بدن برای رسیدگی و سازگاری با موقعیت‌های چالش برانگیز می‌سازد. با وجودی که کمی استرس مفید است، استرس طولانی مدت می‌تواند باعث آسیب‌های روانی در کودکان شود. به همین دلیل درمان استرس کودکان اهمیت زیادی دارد.
استرس در کودکان چه دلایلی دارد؟
هر کودکی ممکن است به دلیل خاصی دچار این مشکل شود، اما رایج‌ترین علت‌های استرس در کودکان عبارتند از:
استرس مدرسه
کودکان تقریباً یک سوم از زمان بیداری خود را در مدرسه به سر می‌برند و سرگرم مسئولیت‌های تحصیلی، ورزش، فعالیت‌های فوق درسی و امور مرتبط هستند. همه این موارد به علاوه تلاش برای قرارگیری در حلقه‌های دوستی باعث استرس کودکان می‌شود.
استرس ناشی از مسائل خانوادگی
استرس در کودکان ابتدایی می‌تواند به دلیل مشکلاتی در خانه مانند دعوای والدین، طلاق یا مرگ یکی از اعضای خانواده، مسائل اقتصادی، تنبیه‌های بدنی، بیماری یا اختلالات روانی در یکی از اعضای خانواده باشد.
استرس ناشی از محیط یا رسانه
دسترسی به اخبار امروزه ساده‌تر از هر زمانی شده است و این باعث شده کودکان با دیدن و شنیدن اخبار بد در تلویزیون، مانند اخبار بلایا، حملات تروریستی و افزایش تنش در جهان، مضطرب شوند. بچه‌های خیلی کوچک حتی ممکن است به خشونت شدید، غم و وحشت در فیلم‌ها واکنش نشان دهند، که می‌تواند باعث ایجاد ترس غیرمنطقی از افراد، تاریکی یا هیولاهای ترسناک شود. یکی از علت‌های استرس در کودکان نیز می‌تواند برخورد با آزار در فضای مجازی باشد که در کودکانی مشاهده می‌شوند که بدون نظارت والدین به فضای مجازی و اینترنت دسترسی دارند.
به طور کلی، در شرایط زیر کودک ممکن است دچار استرس شود:
- تغییر شهر یا مدرسه به دلیل تغییر محل زندگی یا مهاجرت کودک
- بیماری‌ها و صدمات در کودک یا یکی از اعضای نزدیک خانواده
- اضافه شدن یک عضو جدید به خانواده
- رها شدن، تنهایی و غفلت
- تجربه آزار جسمی، کلامی یا عاطفی به شکل تنبیه، تجاوز جنسی و تحقیر
انواع استرس در کودکان
استرس در کودکان ابتدایی دو دسته عمده دارد:
استرس خوب یا مثبت که به کودک کمک می‌کند تا بر موانع غلبه کند و از پس آنها برآید. برای مثال، دانش‌آموزان و ورزشکارانی که از سوی مربی و معلمان خود مقدار کمی استرس دریافت می‌کنند، عملکرد بهتری از خود نشان می‌دهند و انگیزه بالاتری برای تلاش بیشتر دارند.
استرس منفی نوع دیگر است که مانع از انطباق‌پذیری و سازگاری کودک می‌شود. حوادث جدی مانند خشونت عاطفی و فیزیکی، ناتوانی در عملکرد بر اساس انتظارات، بیماری، والدین بی‌توجه عواملی هستند که باعث استرس کودکان می‌شود. این نوع استرس باعث اختلال در رشد ذهنی، افزایش فشار خون، بی‌خوابی، کابوس شبانه، تنبلی، افسردگی و غیره می‌شود.
چه علائمی استرس در کودکان را نمایش می‌دهد؟
احتمال اینکه کودکان بتوانند احساس اضطراب و استرسشان را به والدین بگویند، بسیار پایین است. از این رو، تشخیص استرس در کودکان به عهده اطرافیان است. علائم استرس کودکان به دو دسته فیزیکی و رفتاری تقسیم می‌شود:
- رفتارهای پرخاشگرانه شدید به مشکلات خفیف مانند حمله، گاز گرفتن، گریه کردن و جیغ زدن
- مشکلات خواب شامل بی‌خوابی، خیس کردن رختخواب و کابوس شبانه
- کاهش اشتها
- شکایت مداوم از دل درد و سردرد
- ناتوانی در حفظ آرامش، احساس بی‌قراری و تنش
- ابتلا به ترس‌های جدید یا بازگشت ترس‌های قدیمی
- عملکرد اجرایی پایین و ضعیف
- خطا و اشتباه متعدد در انجام امور ساده
- مهارت‌های سازگاری پایین
- اشکال در یادگیری
- خلق بد و تحریک‌پذیری
- مخالفت با رفتن به مدرسه، خانه دوستان و آشنایان به دلیل وجود محرک استرس در آن محل
استرس در کودکان چه عوارض و نتایجی دارد؟
ریسک بروز چاقی، دیابت، مشکلات قلبی، سرطان و دیگری بیماری‌ها در کودکانی که در مواجهه با استرس منفی هستند، بالاتر است. به علاوه، شانس ابتلا به افسردگی، سوءمصرف مواد مخدر، وابستگی ناسالم، بارداری در سنین پایین، ابتلا به بیماری‌های آمیزشی، خودکشی و خشونت خانگی نیز تا حد زیادی بالاتر می‌رود.
مطالعات انجام شده توسط مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) نشان داده است که وقتی کودکی در معرض استرس مکرر یا مستمر ناشی از مواردی مانند بی‌توجهی، سوء استفاده، خانواده‌های ناکارآمد یا آزار خانگی قرار می‌گیرد، و فاقد حمایت کافی از سوی بزرگسالان است، ساختار مغز او در واقع تغییر می‌کند و سیستم ایمنی بدن وی ضعیف می‌شود. در نتیجه، عوارض استرس در کودکان باعث می‌شود آنها در معرض خطر مشکلات سلامتی و اجتماعی مادام‌العمر قرار گیرند.
در مواجهه با استرس در کودکان، چه رفتاری باید داشته باشیم؟
بزرگسالان دلسوز می‌توانند با ارائه ایمنی، همدلی، اطلاعات متناسب با سن و راهنمایی تفاوت چشمگیری در میزان استرس کودکان ایجاد کنند.
با صدای بلند به فرزندتان توجه کنید. اگر می‌بینید که چیزی فرزندتان را آزار می‌دهد، آن را بیان کنید و احساسی را که فکر می‌کنید ممکن است در آن لحظه فرزندتان داشته باشد نام ببرید. آن را در قالب یک مشاهده و نه یک اتهام مطرح کنید. برای مثال، بگویید «به نظر می‌رسد هنوز از اتفاقی که امروز در پارک رخ داد عصبانی هستی؟» یا «به خاطر رفتن به مدرسه جدید نگرانی؟» سوال کردن به او نشان می‌دهد که می‌خواهید بیشتر در مورد نگرانی فرزندتان بشنوید. این امر به او فرصت حرف زدن و تخلیه هیجانی می‌دهد.
فعال گوش کنید. بپرسید چه مشکلی دارد و صبور و پذیرا باشید. از قضاوت کردن، سخنرانی یا نصیحت کردن در مورد کاری که باید انجام دهد اجتناب کنید. هدف این است که اجازه دهید کودک نگرانی‌ها و احساسات خود را بیان کند و شنیده شود. سوالاتی بپرسید تا از ماجرا یک تصویر کلی به دست آورید، مانند «و بعد چه اتفاقی افتاد؟» با احساس او همدلی کنید و آن را رد نکنید: «این اتفاق باید ناامید کننده بوده باشد» یا «خدایا، واقعاً ترسناک به نظر می‌رسد.» احساس شنیده شدن و درک شدن به کودک کمک می‌کند تا احساس حمایت کند و از میزان استرس او کم شود.
برای مدیریت استرس به میزان ساعت خواب کودکان دقت کنید. خواب برای سلامت جسمی و روحی ضروری است. کارشناسان 9 تا 12 ساعت خواب در شبانه روز را برای کودکان 6 تا 12 ساله توصیه می‌کنند. نوجوانان به هشت تا 10 ساعت خوب در شبانه روز نیاز دارند. برای کنترل استرس در کودکان باید ساعت و کیفیت خواب باید در اولویت باشد. میزان استفاده از صفحه نمایش در شب را محدود کنید و از قرار دادن وسایل دیجیتال در اتاق خواب کودکان خودداری کنید.
فعالیت بدنی نیز یک عامل کاهش‌دهنده استرس برای کودکان است. حداقل 60 دقیقه فعالیت در روز برای کودکان 6 تا 17 ساله توصیه می‌شود. هر روز همراه کودک به پارک بروید یا او را در کلاس‌های ورزشی ثبت نام کنید. گذراندن زمان در طبیعت روشی موثر برای کاهش استرس است. محققان دریافتند افرادی که در مناطق با فضای سبز بیشتر زندگی می‌کنند افسردگی، اضطراب و استرس کمتری دارند.
زمانی را برای سرگرمی کودک اختصاص دهید. هر چه زمان تعامل شما با یکدیگر بیشتر باشد، کودک خوشحال‌تر خواهد بود. در روز حداقل نیم ساعت را به بازی دو نفره یا خانوادگی با فرزندتان اختصاص دهید. با هم به مراکز تفریحی بروید و تعادل سالمی بین فعالیت‌های مورد علاقه او، فعالیت‌های مناسب رشد جسمی و ذهنی و اوقات فراغت او پیدا کنید.
از او بخواهید احساسش را بنویسد یا نقاشی کند. مطالعات نشان می‌دهد که بیان احساس خود به صورت کتبی می‌تواند به کاهش پریشانی روانی کودکان کمک کند. همچنین، از او بخواهید در مورد چیزهایی بنویسد یا نقاشی بکشد که شکرگذار آنهاست.
چه زمانی برای درمان استرس کودکان باید به مشاور مراجعه شود؟
از کودک غافل نشوید. به دلیل دایره واژگانی محدود و ناآشنایی با احساسات و عواطف، کودکان نمی‌توانند به خوبی مشکلشان را به والدین انتقال دهند. به همین دلیل تشخیص نشانه‌های عاطفی یا رفتاری کودک در به دست آوردن اطلاعات در مورد استرس کودکان مهم است. سعی کنید منبع استرس را شناسایی کنید، از کودک حمایت به عمل آورید تا بتواند از این دوره سخت عبور کند. برای پاسخ به سوالات آنها وقت بگذارید و در دسترس باشید.
در عین حال، در صورتی که متوجه شده‌اید که استرس کودک پیچیده و مزمن است، یا کودک با مشکل اضطراب یا افسردگی نیز دست و پنجه نرم می‌کند، دیگر نمی‌توانید به تنهایی آن را مدیریت کنید. در این صورت، بهتر است از مشاوره کودک و نوجوان کمک بگیرید. توجه به سلامت روانی کودکان به ویژه در دوره پاندمی و مواجهه کودکان با اخبار بد اهمیت ویژه‌ای دارد. مشاوره آنلاین و حضوری هر دو به یک اندازه در درمان استرس کودکان موثر هستند. در صورتی که متوجه استرس مزمن در فرزندتان شده اید، با ما تماس بگیرید.
مترجم: سعیده بریانیان
